ต้นจาก เป็นพืชในตระกูลปาล์ม พบได้ทั่วไปในพื้นที่ที่ติดชายทะเล และปากอ่าวแม่น้ำที่ติดกับทะเล แม่น้ำตรังที่ไหลลงสู่ทะเลอันดามันที่ปากน้ำกันตัง มีสภาพเป็นน้ำกร่อย จึงทำให้พื้นที่ริมฝั่งของอำเภอกันตัง จังหวัดตรัง อุดมสมบูรณ์ไปด้วย “ต้นจาก” ชาวบ้านในอำเภอกันตัง แทบทุกชุมชนจะมีวิถีชีวิตในการดำรงหาเลี้ยงชีพด้วยการพึ่งพาอาศัยต้น “จาก” หนึ่งต้นสามารถสร้างอาชีพให้กับคนในชุมชนมากมายหลายรูปแบบเกือบทุกครัวเรือนจะนำส่วนต่าง ๆ ของ “ต้นจาก” มาแปรรูปใช้ประโยชน์ในรูปแบบต่างๆ โดยภูมิปัญญาชาวบ้านที่ได้รับการสืบทอดกันมาจากบรรพบุรุษ
นายวสันต์ สุขสุวรรณ เกษตรจังหวัดตรัง กล่าวว่า จากการที่เกษตรกรเข้าร่วมโครงการแปลงใหญ่ ทำให้เกษตรในกลุ่มมีความคิดริเริ่มในการพัฒนาผลผลิตสู่ผลิตภัณฑ์จากส่วนต่างๆของต้นจาก เพื่อการแปรรูปจากแบบเดิมๆ เกิด ผลิตภัณฑ์ตัวใหม่โดยนำนวัตกรรมใหม่มาใช้ ซึ่งนำใบจากมาซ้อนกันแล้วนำไปอัดด้วยเครื่องขึ้นรูปเป็น “จานใบจาก”เป็นรูปหัวใจ เป็นการแปรรูปเพื่อใช้แทนโฟม หรือพลาสติก และการแปรรูปจากน้ำตาลสด หรือน้ำตาลจากแบบเดิมๆ เป็นเกล็ดน้ำตาล/ผง เพื่อเป็นการเพิ่มมูลค่าสินค้า
นางอุไร แสงภักดี หัวหน้ากลุ่มส่งเสริมและพัฒนาการผลิต สำนักงานเกษตรจังหวัดตรัง ได้ให้ข้อมูลเพิ่มเติมว่า จังหวัดตรังได้มีการดำเนินงานวางแผนในการส่งเสริมเกษตรแปลงใหญ่ ตั้งแต่ปี 2559 จนถึงปัจจุบัน ขับเคลื่อนเกษตรแปลงใหญ่ จำนวน 95 แปลง ซึ่งมีผลผลิตหลากหลายครอบคลุมทั้งด้านปศุสัตว์ ด้านพืช และด้านประมง รวมกว่า 18 ชนิด ซึ่งมีเป้าหมายให้เกษตรกรรวมกลุ่มร่วมกันผลิต เพื่อลดต้นทุนการผลิต พัฒนาผลผลิตให้เป็นที่ต้องการของตลาด และในกลุ่มเกษตรกรแปลงใหญ่ต้นจาก ตำบลบางหมาก อำเภอกันตัง จังหวัดตรัง เป็นวิถีชุมชนคนกับป่าจากที่ตั้งอยู่ริมฝั่งแม่น้ำตรังบริเวณสองฝั่งแม่น้ำจะอุดมสมบูรณ์ไปด้วยป่าจาก
“จาก” จึงเป็นพืชเศรษฐกิจที่สำคัญที่อยู่คู่วิถีชีวิตของคนหลาย ๆ ชุมชนในพื้นที่อำเภอกันตัง จัดเป็นแหล่งป่าจากที่ใหญ่ที่สุดของจังหวัดตรัง และของประเทศไทยป่าจากบริเวณริมฝั่งแม่น้ำตรัง สามารถสร้างงานสร้างอาชีพให้กับหลายๆ ชุมชนในพื้นที่มาแต่ครั้งโบราณ ชาวบ้านใช้ประโยชน์ป่าจากได้ทั้งทางตรงและทางอ้อม เพราะป่าจากเป็นพื้นที่ซึ่งน้ำทะเลท่วมถึง จึงมีสัตว์น้ำหลายชนิด เช่น กุ้ง หอย ปูดำ และปลาชนิดต่าง ๆ เข้ามาอยู่อาศัย ด้วยความอุดมสมบูรณ์ของทรัพยากรสัตว์น้ำ ป่าจากจึงกลายเป็นแหล่งประมงที่สำคัญของชาวบ้าน นอกจากนี้ ประโยชน์ของต้นจาก สามารถนำมาใช้ประโยชน์ได้หลายส่วน เป็นอาหาร เครื่องดื่ม สิ่งประดิษฐ์ เครื่องหัตถกรรม ภาชนะใช้สอยต่างๆ รักษาระบบนิเวศและความหลากหลายทางชีวภาพ สามารถสร้างรายได้เสริมให้แก่เกษตรกรในชุมชน และเห็นควรให้มีการอนุรักษ์ป่าจากให้อยู่คู่ชุมชนอย่างยั่งยืนต่อไป
นางบุญญาพร กายเพ็ชร นักวิชาการส่งเสริมการเกษตรชำนาญการ รักษาราชการแทนเกษตรอำเภอกันตัง จังหวัดตรัง กล่าวว่า ความเป็นมาของกลุ่มฯ กลุ่มแปลงใหญ่ต้นจาก หมู่ที่ 4 ตำบลบางหมาก อำเภอกันตัง จังหวัดตรัง เกิดจากรวมตัวกันของเกษตรกรผู้ปลูกต้นจากในอำเภอกันตัง ได้แก่ บางหมาก ย่านซื่อ บางเป้า บ่อน้ำร้อน และกันตังใต้ จำนวน 30 ราย พื้นที่ 260 ไร่ และได้อนุมติเป็นแปลงใหญ่ฯ เมื่อ ปี 2563 ซึ่งสำนักงานเกษตรอำเภอกันตังได้ดำเนินงานขับเคลื่อนงานตามระบบส่งเสริมเกษตรแบบแปลงใหญ่ เพื่อให้บรรลุเป้าหมายทั้ง 5 ด้าน ภายใต้กิจกรรมการจัดเก็บข้อมูลรายแปลง จัดเวทีวิเคราะห์ศักยภาพของกลุ่มฯ และการจัดทำแผนพัฒนาแปลงร่วมกับสมาชิกเพื่อให้ได้แนวทางดารดำเนินงาน ตลอดระยะเวลาการขับเคลื่อนงาน สามารถสรุปผลการดำเนินงาน ดังนี้
1.การลดต้นทุน ส่งเสริมให้เกษตรกรรวมกันจัดหาปัจจัยการผลิตร่วมกัน ซึ่งสมาชิกจะซื้อปุ๋ยจากกลุ่มราคาต่ำกว่าท้องตลาดเนื่องจากรวมกลุ่มกันซื้อก็สามารถลดต้นทุนการผลิต กระสอบละ 100-200 บาท เกษตรกรสามารถผ่อนชำระค่าปุ๋ยได้6 งวด
2.การเพิ่มผลผลิต การส่งเสริมการใช้ปุ๋ยให้กับต้นจาก ซึ่งเดิมเกษตรกรไม่ได้ใส่ปุ๋ย จากการส่งเสริมให้เกษตรกรใส่ปุ๋ยเคมี สูตร 15-15-15 อัตรา 500 กรัม/ต้น/ปี พบว่ามีผลผลิตเพิ่มขึ้น ร้อยละ 20 ต่อปีเนื่องจากมีความสมบูรณ์ของยอด ซึ่งขนาดเส้นผ่านศูนย์กลางจากเดิมประมาณ3 นิ้ว ปัจจุบัน 4-5 นิ้ว ส่งผลให้เกษตรกรมีรายได้เพิ่มขึ้นกว่า 2,000บาทต่อเดือน
3.การพัฒนาคุณภาพ การส่งเสริมการผลิตตามข้อ 1 และ 2 ส่งผลต่อคุณภาพของผลผลิตต้นจากที่นำไปแปรรูปเป็นผลิตภัณฑ์และสินค้ามีคุณภาพ เช่น น้ำตาลจาก ใบจาก เป็นต้นซึ่งได้มีผลิตภัณฑ์เพิ่มขึ้นมาใหม่ซึ่งเป็นนวัตกรรมของกลุ่มฯ คือ 1) เกล็ดน้ำตาลจากที่มีกรรมวิธีที่เฉพาะ 2) จานใบจาก ซึ่งเป็นตัวที่พัฒนาต่อยอดจาก “ติหมาใบจาก” ที่เป็นภูมิปัญญาดั้งเดิมให้มีความทันสมัยใช้งานได้หลากหลายมากขึ้น และอยู่ระหว่างการขอมาตรฐานผลิตภัณฑ์
4. การบริหารจัดการกลุ่ม การส่งเสริมการบริหารจัดการกลุ่มในรูปแบบวิสาหกิจชุมชน มีคณะกรรมการฯบริหารงาน การแบ่งหน้าที่ความรับผิดชอบ การมีระเบียบข้อตกลงร่วมกัน ทุกคนมีสาวนร่วมในการพัฒนากลุ่มฯโดยพัฒนาผู้จัดการแปลงเป็นผู้รับผิดชอบหลัก/ประสานงาน
5.การตลาด ส่งเสริมการเพิ่มช่องทางการตลาด เน้นการตลาดออนไลน์ เพื่อส่งเสริมการขาย และให้เป็นที่รู้จัก โดยเฉพาะสื่อทางโทรทัศน์ วิทยุ ยูทูป และผ่านเพจเฟสบุคของกลุ่ม จากการดำเนินงานมีผลตอบรับเป็นอย่างดี
เป้าหมายที่กลุ่มฯมีแผนการที่จะต่อยอดธุรกิจคือ ธุรกิจการท่องเที่ยวเชิงเกษตร โดยใช้ “วิถีคนกับสวนจาก” เป็นจุดขาย ต่อยอดการท่องเที่ยวในชุมชน ดูวิถีการทำสวนจากตั้งแต่การทำสวน จนถึงการแปรรูป การจำหน่ายผลิตภัณฑ์ในชุมชน ซึ่งคาดว่าชุมชนจะมีรายได้เพิ่มขึ้นจากอาชีพหลัก
นอกจากเป้าหมาย 5 ด้านแล้ว สิ่งสำคัญที่อยู่คู่กับคนกันตังและจะอยู่ตลอดไป ต้นจากที่นอกจากจะเป็นพืชเศรษฐกิจอันดับ 3 ของกันตัง ยังเป็นพืชสารพัดประโยชน์ใช้ได้ทุกส่วนและที่สำคัญเป็นสิ่งบ่งบอกถึงความอุดมสมบูรณ์ของสัตว์น้ำในคลองด้วยเพราะเป็นที่อยู่อาศัยและอนุบาลสัตว์น้ำจึงต้อมีการอนุรักษ์ต้นจากให้อยู่ในพื้นที่ต่อไป
นางนุชรี จิโรจน์กุล ผู้จัดการแปลงใหญ่ต้นจากตำบลบางหมากอำเภอกันตังจังหวัดตรัง กล่าวว่า ทางกลุ่มมีผลิตภัณฑ์ แปรรูปจากต้นจาก 8-9 ชนิดสินค้า 1.น้ำหวานจากที่ได้จากการตัดงวงจากหรือทะลายจากขวดละ 10 บาท 2.ก็จะมาจากน้ำหวานจากเป็นน้ำผึ้งจาก ขนาด 275 มล. ราคาขวดละ40 บาท และขนาด 700 มล. ราคาขวดละ80 บาท ทางกลุ่มได้มีการพัฒนาต่อยอด ตัวที่ 3.เกล็ดน้ำตาลขนาด 200 กรัมซองละ 59 บาท 4. น้ำส้มจากใช้เวลาหมัก 6 เดือนมีความเปรี้ยวอยู่ในตัวของน้ำส้ม ขนาด 275 มล.ราคาขวดละ 20 บาท 5.ลูกจากเชื่อมหรือลูกจากลอยแก้ว ถุงหรือแก้วละ 10 บาท 6.ใบจากแห้งสำหรับมวนยาสูบ กิโลกรัมละ 120 บาท 7.ตับจาก สำหรับมุงหลังคา ทำฝาผนัง ตับละ 15 บาท 8.เสวียนหม้อ ซึ่งนำก้านจากที่เป็นเศษเหลือจากการลอกใบจากนำมาเหลาให้ได้ก้านแล้วนำไปจักสานหลากหลายชนิดได้แก่ตะกร้ากระเช้าแล้วก็มีต่อยอดก็เป็นหมาน้ำด้วย และ9.ตอนนี้ที่กลุ่มก็ได้เพิ่มผลิตภัณฑ์ตัวใหม่เป็นนวัตกรรมตัวใหม่ ซึ่งนำใบจากมาซ้อนกันแล้วขึ้นรูปเป็น “จานใบจาก”เป็นรูปหัวใจจำหน่ายใบละ 7 บาท เป็นการแปรรูปเพื่อใช้แทนโฟม หรือพลาสติก ปัจจุบันขายออนไลน์ ช่องทาง Facebook วิสาหกิจชุมชนแปลงใหญ่จากอำเภอกันตัง หรือเบอร์ติดต่อ 083-088-4978
