บทความพิเศษ
ดร.วาสนา จักร์แก้ว
อาจารย์ประจำคณะวิทยาการจัดการ
ศูนย์การศึกษาลำปาง มหาวิทยาลัยสวนดุสิต
ปัจจุบันเป็นยุคเทคโนโลยีปัญญาประดิษฐ์ (Artificial Intelligence: AI) ได้เข้ามามีบทบาทสำคัญต่อการดำเนินชีวิตของมนุษย์ในทุกมิติ ทั้งด้านการศึกษา การทำงาน เศรษฐกิจ สังคม และวัฒนธรรม AI ไม่เพียงเป็นเครื่องมือที่ช่วยเพิ่มประสิทธิภาพและอำนวยความสะดวกในการทำงาน แต่ยังเป็นตัวแปรที่สำคัญในการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมมนุษย์อย่างลึกซึ้ง โดยเฉพาะในด้านมารยาททางสังคม (Social Etiquette) ซึ่งเกี่ยวข้องกับกฎเกณฑ์ ค่านิยม และบรรทัดฐานที่กำหนดวิธีการปฏิบัติตนต่อผู้อื่นในสังคมมารยาททางสังคมเป็นองค์ประกอบสำคัญของการอยู่ร่วมกันอย่างสันติสุข
แต่เมื่อมนุษย์มีการปฏิสัมพันธ์ผ่านสื่อดิจิทัลและ AI มากขึ้น ความสัมพันธ์ระหว่างบุคคลจึงมีลักษณะ “ไร้ตัวตน” (Anonymity) และ “ไร้พรมแดน” (Borderless) ทำให้เกิดความท้าทายใหม่ ๆ เช่น ความไม่สุภาพในโลกออนไลน์ (Cyber Incivility) การละเมิดความเป็นส่วนตัว (Privacy Violation) และการขาดความเห็นอกเห็นใจ (Empathy Gap) ทำให้เกิดปัญหาต่าง ๆ ตามมา มารยาททางสังคมได้ขยายไปสู่มิติ “ดิจิทัล” และ “อัตโนมัติ” เช่น การสื่อสารผ่านแพลตฟอร์มออนไลน์ การใช้ AI ในการสื่อสารแทนมนุษย์ เช่น Chatbot หรือ Virtual Assistant ตลอดจนการตัดสินใจของระบบอัจฉริยะที่อาจส่งผลต่อความเป็นธรรมและศักดิ์ศรีของบุคคล
ในมิติของเทคโนโลยี มารยาททางสังคม หมายถึง “การใช้เทคโนโลยีอย่างมีจริยธรรม” (Ethical Technology Use) ที่ผสมผสานระหว่างความสุภาพ ความรับผิดชอบ และความตระหนักรู้ต่อผลกระทบของเทคโนโลยีต่อผู้อื่น เช่น การให้เครดิตแหล่งข้อมูลเมื่อนำข้อความที่ AI สร้างไปใช้งาน การตรวจสอบความถูกต้องของข้อมูลก่อนแชร์ และการไม่ใช้ AI ในลักษณะที่เป็นภัยต่อสังคม เช่น Deepfake หรือ Cyberbullying มิติด้านคุณธรรมและความเห็นอกเห็นใจ ส่งผลให้เกิดพฤติกรรมที่ไม่คำนึงถึงผู้อื่น เช่น การใช้ AI เพื่อสร้างข่าวปลอม (Fake News) หรือการละเมิดลิขสิทธิ์ โลกออนไลน์เปิดโอกาสให้คนจากต่างวัฒนธรรมมาปฏิสัมพันธ์กัน ทำให้เกิดความหลากหลายทางค่านิยมและบรรทัดฐาน หากขาดความตระหนักรู้ด้านความแตกต่างทางวัฒนธรรม อาจนำไปสู่ความขัดแย้งทางสังคมได้
ผลกระทบของการขาดมารยาททางสังคมในยุค AI ด้านความสัมพันธ์ระหว่างบุคคลของการสื่อสารที่ไม่สุภาพหรือขาดความรับผิดชอบสามารถทำลายความเชื่อมั่นในสังคม นำไปสู่ความขัดแย้งและความไม่ไว้วางใจ ด้านจริยธรรมและความยุติธรรม การใช้ AI โดยขาดมารยาททางสังคมอาจนำไปสู่การละเมิดสิทธิ เช่น การเก็บข้อมูลส่วนบุคคลโดยไม่ได้รับอนุญาต หรือการใช้ AI เพื่อสร้างคอนเทนต์หลอกลวง ด้านเศรษฐกิจและธุรกิจ องค์กรที่ไม่คำนึงถึงมารยาทดิจิทัล เช่น การใช้ AI ทำการตลาดอย่างก้าวร้าว อาจทำให้สูญเสียความน่าเชื่อถือและภาพลักษณ์ของแบรนด์ได้
แนวทางสร้างมารยาททางสังคมในยุค AI เพื่อการเสริมสร้างทักษะดิจิทัล (Digital Literacy) สร้างความรู้ความเข้าใจในการใช้เทคโนโลยีอย่างปลอดภัย มีจริยธรรม และรู้เท่าทันข่าวสาร การกำหนดกรอบจริยธรรมของ AI (AI Ethics Framework) ภาครัฐและองค์กรควรร่วมมือกันกำหนดมาตรฐานการใช้ AI ที่คำนึงถึงความเป็นมนุษย์ เช่น การคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคลและการป้องกันการใช้ AI ในทางที่ผิด การปลูกฝังความเห็นอกเห็นใจในสังคมดิจิทัล (Digital Empathy) การส่งเสริมให้ผู้ใช้งานตระหนักว่าผู้อื่นในโลกออนไลน์ก็มีความรู้สึกและศักดิ์ศรีเช่นเดียวกับตน
ในยุค AI เป็นประเด็นสำคัญที่สะท้อนความสัมพันธ์ระหว่างเทคโนโลยีกับคุณค่ามนุษย์ เมื่อ AI กลายเป็นส่วนหนึ่งของชีวิตประจำวัน การสร้างสมดุลระหว่างการใช้เทคโนโลยีและการรักษามารยาททางสังคมจึงเป็นความท้าทายที่ต้องอาศัยความร่วมมือจากทุกภาคส่วน ทั้งบุคคล ครอบครัว สังคม และองค์กร หากมารยาททางสังคมได้รับการพัฒนาอย่างเหมาะสม AI จะกลายเป็นพลังสร้างสรรค์ที่ช่วยยกระดับคุณภาพชีวิตและความสัมพันธ์ของมนุษย์ในสังคมยุคดิจิทัลอย่างยั่งยืน