บูรพา โชติช่วง / รายงาน
วังเจ้าเมืองพัทลุง ตั้งอยู่ติดคลองลำปำ ถนนอภัยอภิรักษ์ ตำบลลำปำ อำเภอเมืองพัทลุง จังหวัดพัทลุง ห่างจากตัวเมืองประมาณ 6 กิโลเมตร
วังเจ้าเมืองพัทลุง ประกอบด้วย วังเก่า และวังใหม่ ข้อมูลสังเขป วังเก่า สร้างขึ้นในสมัยรัชกาลที่ 5 เมื่อครั้งพระยาอภัยบริรักษ์ (น้อย จันทโรจวงศ์) ดำรงตำแหน่งเจ้าเมืองพัทลุง ระหว่างพุทธศักราช 2412 – 2431 สถานที่แห่งนี้จึงมีฐานะเป็นที่ว่าราชการเมืองพัทลุงเรื่อยมา จนกระทั่งพุทธศักราช 2431 พระยาอภัยบริรักษ์กราบบังคมทูลลาออกจากราชการด้วยมีความชราภาพและดวงตามืดมัวเนื่องจากเป็นโรคต้อกระจก พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว จึงโปรดเกล้าฯให้เลื่อนขึ้นเป็นพระยาวรวุฒิไวยวัฒลุงควิสัย อดิศรศักดิ์พิทักษ์ราชกิจนริศราชภักดีอภัยพิริยพาหะ จางวางเมืองพัทลุง ยังคงพำนักอยู่ ณ วังแห่งนี้ ต่อมาจนถึงอนิจกรรมในพุทธศักราช 2446 วังเก่าจึงเป็นมรดกตกทอดไปยังหลวงศรีวรวัตร (พิณ จันทโรจวงศ์) และทายาทตามลำดับ
วังเก่ามีลักษณะเป็นเรือนไทยแฝดสามหลัง ยกใต้ถุนสูง จั่วขวางตะวัน เรือนหลังที่ 1 และ 2 ทำเป็นห้องนอน ด้านหน้าห้องนอนทำเป็นโถงติดกัน ถัดออกไปเป็นชานขนาดเล็กต่อไปยังเรือนครัว วัสดุก่อสร้างเป็นไม้ทั้งหมด วิธีประกอบเรือนใช้ลูกสัก หรือลิ่มไม้ยึดแทนตะปู ภายหลังจากหมดยุคการปกครองด้วยระบบเจ้าเมืองแล้ว วังเก่าอยู่ในสภาพทรุดโทรม จนกระทั่งพุทธศักราช 2535 ทายาทของพระยาอภัยบริรักษ์ (น้อย จันทโรจวงศ์) ซึ่งถือครองกรรมสิทธิ์วังเก่าและที่ดินได้โอนกรมสิทธิ์ทั้งหมดให้แก่แผ่นดินโดยมีกรมศิลปากรเป็นผู้ดูแล เมื่อวันที่ 16 กรกฎาคม 2535
วังใหม่ สร้างขึ้นภายหลังหลวงจักรานุชิต (เนตร จันทโรจวงศ์) บุตรชายของพระยาอภัยบริรักษ์ (น้อย จันทโรจวงศ์) ได้รับพระกรุณาโปรดเกล้าฯ เป็นเจ้าเมืองพัทลุงต่อจากบิดา ซึ่งโปรดเกล้าฯ ให้เลื่อนขึ้นเป็นจางวางที่ปรึกษาราชการเมืองพัทลุง ในพุทธศักราช 2431 ในครั้งนั้นจึงมีการสร้างวังใหม่ขึ้นทางด้านหลังวังเก่าทางด้านทิศใต้ติดกับคลองลำปำ ชาวบ้านจึงเรียกวังใหม่นี้ว่า วังชายคลอง หรือวังใหม่ชายคลอง แต่ไม่เป็นที่นิยมเรียกเท่าชื่อวังใหม่
วังใหม่เป็นกลุ่มเรือนไทย 5 หลัง ยกพื้นสูงล้อมชานซึ่งอยู่ตรงกลาง ประกอบด้วย เรือนประธาน มีลักษณะเป็นเรือนแฝด ภายในมีห้องนอนหลายห้อง ด้านหน้าเป็นห้องโถงใช้สำหรับเป็นสถานที่เจ้าเมืองว่าราชการ ส่วนเรือนไทยอีก 3 หลัง เป็นเรือนขนาดเล็ก มีห้องนอนและระเบียงหน้าห้องทุกหลัง เรือนหลังสุดท้ายนั้นเป็นเรือนครัว ในปี 2526 ทายาทนำโดยนายวิเวก จันทโรจวงศ์ อดีตผู้ว่าราชการจังหวัดสตูล ได้มอบกรรมสิทธิ์วังใหม่พร้อมที่ดินให้แก่กรมศิลปากร เมื่อวันที่ 24 กันยายน 2526
ทั้งวังเก่าและวังใหม่ กรมศิลปากรได้ขึ้นทะเบียนเป็นโบราณสถาน เปิดให้เข้าชม อย่างไรก็ดีวังเก่าอยู่ในช่วงการบูรณะซ่อมแซม โดยเมื่อเร็วๆ นี้ นายประสพ เรียงเงิน ปลัดกระทรวงวัฒนธรรม(วธ.) ลงพื้นที่ตรวจเยี่ยมชมวังเจ้าเมืองพัทลุง (วังเก่า – วังใหม่) พร้อมด้วยนางศศิฑอณร์ สุวรรณมณี หัวหน้าผู้ตรวจราชการกระทรวงวัฒนธรรม นางอภิญญา สุวรรณ วัฒนธรรมจังหวัดพัทลุง นายดุสิต ทุมมากรณ์ ผู้อำนวยการสำนักศิลปากรที่ 11 สงขลา และเจ้าหน้าที่ที่เกี่ยวข้อง โดยนายประสพกล่าวจากการรายงานว่า ปัจจุบันวังเก่ามีสภาพชำรุดทรุดโทรม ไม้โครงสร้างอาคารชำรุด กระเบื้องหลังคาแตกร้าวทำให้มีน้ำรั่วซึม ภายในอาคารไม่สามารถใช้งานได้ โครงสร้างอาคารขาดความมั่นคงแข็งแรง จึงทำให้กรมศิลปากรเร่งซ่อมแซมและริเริ่มโครงการบูรณะโบราณสถานวังเจ้าเมืองพัทลุง เพื่ออนุรักษ์มรดกทางศิลปวัฒนธรรมของชาติให้คงอยู่
“ขณะนี้อยู่ระหว่างการดำเนินงานบูรณะวังเก่า ศาลาท่าน้ำ โดยสำนักศิลปากรที่ 11 จังหวัดสงขลา คาดว่าจะแล้วเสร็จปลายปี พ.ศ. 2568 เมื่อแล้วเสร็จทำให้ชาวเมืองพัทลุงภูมิใจและหวงแหนมรดกท้องถิ่นและของชาติ ตลอดจนพัฒนาให้เป็นแหล่งท่องเที่ยวสำคัญของจังหวัดพัทลุง สร้างรายได้ สร้างอาชีพให้แก่ชุมชนและท้องถิ่น” ปลัดก.วัฒนธรรม กล่าว
บูรณะเรือนไทย วังเก่าเจ้าเมืองพัทลุง อีกหนึ่งแหล่งที่เที่ยวมรดกโบราณสถานที่สำคัญท้องถิ่น