เหรียญแท้ดูอย่างไร (1)

'เหรียญ' เป็นวัตถุมงคลที่ได้รับความนิยมอย่างมาก สำหรับประเทศไทย ‘เหรียญ’ เริ่มสร้างมาตั้งแต่สมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว โดยอาจแบ่งเป็นประเภทๆ ได้ดังนี้ - เหรียญหล่อโบราณ เช่น เหรียญจอบใหญ่ จอบเล็ก หลวงพ่อเงิน วัดบางคลาน, เหรียญหลวงพ่อไปล่ วัดกำแพง ฯลฯ - เหรียญที่ระลึกและเหรียญกษาปณ์ ซึ่งสร้างเป็นที่ระลึกในโอกาสต่างๆ รวมถึงเหรียญที่ใช้แทนเงินตรา - เหรียญพระพุทธและเหรียญเกจิคณาจารย์ ที่สร้างโดยโรงงาน การพิจารณาเหรียญแท้-เก๊ ก็จะมีหลักพิจารณาหรือจุดสังเกตของเหรียญแต่ละประเภทแตกต่างกันออกไป ด้วยกรรมวิธีสร้างที่แตกต่างกัน วิธีการดู 'เหรียญหล่อโบราณ' ให้สังเกตหลักใหญ่ๆ คือ การเข้าดินนวลซึ่งจะผสมขี้วัวหมัก โบราณเรียก 'ดินขี้งูเหลือม' เมื่อเททองลงในหุ่นเทียนจะเกาะติดกับเนื้อองค์พระเห็นเป็นจ้ำๆ สีน้ำตาลแก่ และให้สังเกตบริเวณ ‘หูเชื่อม’ ที่จะต้องจับโค้งติดกับตัวเหรียญ มักจะปรากฏ ‘เนื้อปลิ้น’ ระหว่างปลายตัวปลิง (หูเหรียญ) กับพื้นเหรียญด้านหลัง มักจะมีการใช้ตะไบแต่งตัวเหรียญให้ได้รูป แต่รอยตะไบจะไม่ไปในทิศทางเดียวกัน ส่วนใหญ่จะใส่ทองผสมตอนเทด้วย เนื้อทองจะเห็นเป็นจ้ำๆ ทั่วบริเวณเหรียญครับ ส่วน 'เหรียญที่ระลึกและเหรียญกษาปณ์' นั้น จะผลิตโดยรัฐบาลกลาง ตั้งแต่สมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ซึ่งสยามเปิดประเทศรับอารยธรรมตะวันตก มีความนิยมสร้าง ‘เหรียญที่ระลึก’ ในพระราชพิธีต่างๆ นอกจากนี้ ยังนำโลหะมาผลิตเป็นเงินเหรียญเรียก 'เหรียญกษาปณ์' ใช้เป็นเงินตราแทนระบบเงินดั้งเดิม เหรียญประเภทนี้ให้สังเกตให้ดีจะมีอยู่ 2 ประเภท ประเภทแรกเรียกว่า 'บล็อกนอก' หมายถึง สั่งผลิตจากเมืองนอก ตัวเหรียญจะมีความคมชัดลึก สวยงาม แข็งแกร่ง และมีอยู่ระยะหนึ่งซึ่งสยามสั่งเครื่องผลิตเหรียญเข้ามาผลิตเองแต่คุณภาพของเหรียญที่ออกมาไม่สู้ดี จะไม่คมชัดและไม่สู้จะเรียบร้อยนัก เราเรียก 'บล็อกใน' ราคาเล่นหาก็จะถูกกว่าบล็อกนอก โดยทั่วไปแล้ววิธีสังเกตความเก๊แท้ของเหรียญที่ระลึกและเหรียญกษาปณ์นั้น จะไม่ค่อยมีปัญหามากนัก เพราะเหรียญประเภทนี้มีบันทึกการจัดสร้างที่มาที่ไป ตลอดจนจำนวนการสร้างที่ชัดเจน ในภาพรวมแล้วให้สังเกตขั้นต้นก่อนว่า หากเป็นเหรียญกษาปณ์ด้านหน้ากับด้านหลังจะวิ่งตรงกันข้าม ตัวอย่างเช่น เหรียญไอยราพรต ด้านหน้าจะเป็นพระบรมรูปตั้งขึ้น หากพลิกด้านหลังจะเห็นเป็นรูปช้างสามเศียรกลับหัวลง จะไม่ตั้งขึ้นไปในทิศทางเดียวกันทั้งสองด้านเด็ดขาด ลองหยิบเหรียญบาท เหรียญสิบ ของเราขึ้นมาดูสิครับ นั่นแหละเป็นเอกลักษณ์สำคัญของการดูเหรียญประเภทนี้ นอกจากนี้ยังต้องดู 'เส้นล้ม' ให้เป็น คำว่า “เส้นล้ม” หมายถึง ถ้าเป็นเหรียญเก๊เขาจะนำไปถอดพิมพ์แล้วทำบล็อก หากเป็นเหรียญแท้เส้นต่างๆ ที่ตั้งขึ้นจากพื้นเหรียญจะคมชัดไม่เบลอหรือเส้นไม่ล้ม ถ้าเส้นเอียงจะทำให้เหรียญดูเบลอไม่คมชัด เขาเรียกเส้นล้มครับ ต้องหัดดูให้ชำนาญ แรกๆ ก็จะดูไม่ค่อยเห็น แต่เอียงเหรียญแล้วหัดส่องไปเรื่อยๆ ก็จะเข้าใจเอง สำหรับ 'เหรียญพระพุทธและเกจิคณาจารย์' ที่สร้างโดยโรงงาน เหรียญพระพุทธนั้นต้องยกให้ เหรียญพระพุทธชินสีห์ วัดบวรนิเวศวิหาร ซึ่งพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สร้างขึ้นปี พ.ศ.2440 เป็นที่ระลึกคราวเสด็จกลับจากประพาสยุโรปครั้งแรก ส่วนเหรียญพระเกจิคณาจารย์ ต้องนับ เหรียญพระพุทธวิริยากร (จิตร ฉนฺโน) วัดสัตตนารถปริวัตร จ.ราชบุรี ที่สร้างปี พ.ศ.2458 ซึ่งได้รับการยกย่องให้เป็น ‘ปู่เหรียญ’ หรือ ‘เหรียญพระสงฆ์เหรียญแรก’ และในช่วงนี้เองบรรดาเกจิคณาจารย์ก็นิยมสร้างเหรียญรูปเหมือนขึ้นเป็นที่ระลึกกันอย่างแพร่หลาย โดยส่วนใหญ่วัสดุที่ใช้จัดสร้างจะเป็น ‘ทองแดง’ จะมีเนื้อเงิน เนื้อทองบ้าง ก็สร้างขึ้นเพื่อถวายเจ้านายหรือแจกกรรมการ ส่วนบางท่านก็ใช้วัสดุที่หาง่ายในพื้นบ้าน เช่น ตะกั่ว ชิน สร้างเป็นเหรียญแจกชาวบ้าน เหรียญที่สร้างขึ้นโดยโรงงานนั้น จะใช้วิธี 'ปั๊ม' แต่หากเป็นเหรียญยุคแรกๆ ก่อนปี พ.ศ.2470 จะมีข้อสังเกตพื้นฐาน กล่าวคือ เหรียญส่วนใหญ่จะแกะขึ้นด้วยมือ ช่างที่แกะจึงต้องมีความชำนาญส่งผลให้ศิลปะของเหรียญได้รูปที่สวยงาม แต่จะไม่ลึกนัก โดยแกะเป็นแม่พิมพ์สองตัวด้านหน้ากับด้านหลัง เมื่อกระแทกจะทำให้แผ่นทองแดงที่รีดบางตึงแน่น ผิวไม่ขรุขระ ทำให้ไม่เกิดขุมสนิมเขียว แดง ที่เรียกว่า ‘รอยขี้กลาก' ยกเว้นการนำแม่พิมพ์เดิมมาสร้างเหรียญรุ่นเดิมเพิ่ม อาจจะเกิดรอยขี้กลากนิดหน่อย แต่ถ้าพบรอยขี้กลากต้องระวังให้มาก นอกจากนี้โดนส่วนมากมักจะทำเป็นแบบหูเชื่อมเพราะวิทยาการยังไม่ทันสมัย ซึ่งก็จะเห็นการเชื่อมหูด้วยตะกั่วบัดกรี ไม่ได้เป็นหูในตัวอย่างรุ่นหลัง ฉบับหน้ามาต่อเรื่องเหรียญยุคก่อนปี พ.ศ.2470 กับ เหรียญรุ่นหลังปี พ.ศ.2500 กันครับผม