โครงการลดต้นทุนการผลิตข้าว เป็นโครงการตามนโยบายของกรมการข้าว ที่ศูนย์วิจัยข้าวพิษณุโลก ขับเคลื่อนโครงการดังกล่าวผ่านกลุ่มเกษตรกรศูนย์ข้าวชุมชนบ้านหนองผักบุ้งพัฒนา ซึ่งเป็นกลุ่มเกษตรกรต้นแบบที่ประสบความสำเร็จในการผลิตเมล็ดพันธุ์ข้าวจำหน่ายและกระจายสู่ชุมชน รวมถึงอำเภอข้างเคียง ทางศูนย์วิจัยข้าวพิษณุโลกได้เข้ามาสนับสนุนเมล็ดพันธุ์ดีกับทางกลุ่ม เพื่อให้กลุ่มศูนย์ข้าวชุมชนบ้านหนองผักบุ้งพัฒนา ได้นำไปผลิตเมล็ดพันธุ์เพื่อจำหน่ายและกระจายสู่แปลงเกษตรกร
นางสาวสุภาพร นุชท่าโพ นักวิชาการเกษตรปฏิบัติการ ศูนย์วิจัยข้าวพิษณุโลก กล่าวว่า กลุ่มศูนย์ข้าวชุมชนบ้านหนองผักบุ้งพัฒนา เป็นกลุ่มที่มีบทบาทในการขับเคลื่อนงานนโยบายของกรมการข้าวมาช้านาน ไม่ว่าจะเป็นการรวมกลุ่มจัดตั้งเป็นกลุ่มนาแปลงใหญ่ รวมถึงการจัดตั้งกลุ่มขึ้นทะเบียนเป็นศูนย์ข้าวชุมชน ซึ่งทางศูนย์วิจัยข้าวพิษณุโลกได้ลงพื้นที่วางแผนการดำเนินงาน การวิเคราะห์สภาพพื้นที่ของกลุ่มเกษตรกร และศักยภาพในการผลิตเมล็ดพันธุ์ข้าว รวมถึงการสนับสนุนเมล็ดพันธุ์ดีให้กับทางกลุ่ม ซึ่งการสนับสนุนเมล็ดพันธุ์ดีให้กับเกษตรกร เป็นส่วนหนึ่งในการลดต้นทุน เนื่องจากการใช้เมล็ดพันธุ์ดีส่งผลให้ข้าวมีความแข็งแรง และได้ผลผลิตที่ดี โดยการพัฒนาของกลุ่มศูนย์ข้าวชุมชนบ้านหนองผักบุ้งพัฒนา
จากเดิมกลุ่มเริ่มรวมตัวจากกลุ่มแม่บ้าน เพื่อขับเคลื่อนกิจกรรมในการแปรรูปผลผลิต และจึงค่อยๆขยายเพิ่มสมาชิก ไปจนถึงเริ่มกิจกรรมใหม่ๆ เช่น การผลิตข้าวซึ่งแต่เดิมปลูกข้าวเพื่อการบริโภค สำหรับจำหน่ายข้าวสดให้แก่โรงสี แปรรูปเพื่อการรับประทาน และจำหน่ายข้าวสารเท่านั้นต่อมาได้ต่อยอดโดยการผลิตข้าวเพื่อจำหน่ายเมล็ดพันธุ์ เป็นการเพิ่มมูลค่าผลผลิต เนื่องจากการผลิตและจำหน่ายเมล็ดพันธุ์ มีราคาสูงกว่าการจำหน่ายกับโรงสี แต่ทั้งนี้ต้องแลกมาด้วยระยะเวลาในการเพาะปลูกที่ต้องอาศัยความปราณีต และความเอาใจใส่กว่าการปลูกข้าวแบบปกติ
นางบุญเลิศ ปราบภัย ประธานศูนย์ข้าวชุมชนบ้านหนองผักบุ้งพัฒนาเล่าว่า การลดต้นทุนที่กรมการข้าวหรือศูนย์วิจัยข้าวพิษณุโลกส่งเสริม คือ การสนับสนุนเมล็ดพันธุ์ข้าวพันธุ์ดี ให้คำแนะนำและความรู้เกี่ยวกับลักษณะประจำพันธุ์ข้าวต่าง ๆ ซึ่งมีความเหมาะสมต่อสภาพพื้นที่ของกลุ่ม เนื่องจากพื้นที่แปลงของสมาชิกภายในกลุ่มเป็นพื้นที่ที่ประสบปัญหาทั้งน้ำท่วมและฝนแล้ง ทำให้ในพื้นที่ต้องปลูกข้าวหลากหลายสายพันธุ์ เช่น กข59 ที่มีความเหมาะสมกับนาร่องน้ำ มีอายุประมาณ 5 เดือน พื้นที่ที่น้ำไม่ท่วมจะปลูกข้าวขาวดอกมะลิ 105 ซึ่งเป็นข้าวนาปีได้ผลผลิตสูงและราคาดี พื้นที่ที่น้ำท่วมปลูกข้าวอายุสั้น
เช่น กข43 ซึ่งเป็นข้าวดัชนีน้ำตาลน้อย ขายได้ทั้งเมล็ดพันธุ์และสีเป็นข้าวสาร ข้าวพิษณุโลก 2 เป็นข้าวที่ต้านทานโรคและแมลง เหมาะสมกับพื้นที่น้ำหลาก ซึ่งเหตุผลที่กล่าวมาข้างต้นทำให้พื้นที่ของกลุ่มศูนย์ข้าวชุมชนบ้านหนองผักบุ้งพัฒนา ต้องปลูกข้าวหลากหลายสายพันธุ์ ปลูกสายพันธุ์ที่เหมาะสมกับพื้นที่ ซึ่งการปลูกข้าวสายพันธุ์ที่เหมาะกับพื้นที่ทำให้ข้าวแข็งแรงทนทานกับสภาพแวดล้อมได้ สามารถช่วยให้เก็บเกี่ยวผลผลิตได้ปริมาณที่ดีและเป็นการลดต้นทุนในการใช้ยากำจัดวัชพืชและแมลงศัตรูพืชเนื่องจากข้าวมีความแข็งแรงทนทานต่อโรค
กลุ่มศูนย์ข้าวชุมชนบ้านหนองผักบุ้งพัฒนานับว่าเป็นกลุ่มที่มีความเข้มแข็งและมีการพัฒนาอยู่สม่ำเสมอ ทำให้เป็นกลุ่มที่ประสบความสำเร็จในการปลูกเมล็ดพันธุ์กระจายสู่ชุมชน ด้วยการส่งเสริมและสนับสนุนให้ใช้เมล็ดพันธุ์ดีและเหมาะสม จากทางศูนย์วิจัยข้าวพิษณุโลก ทำให้การผลิตเมล็ดพันธุ์ของกลุ่มศูนย์ข้าวชุมชนบ้านหนองผักบุ้งพัฒนา มีความเข็มแข็งและยั่งยืน ผลิตเมล็ดพันธุ์ข้าวพันธุ์ดีมีคุณภาพส่งถึงมือเกษตรกรผู้ปลูกข้าว
