หน่วยทหารพรานนั้น เดิมจัดตั้งในลักษณะเป็นโครงการ เรียกว่าโครงการอาสาสมัครทหารพราน จัดเป็นโครงการที่มีความสำคัญโครงการหนึ่งของกองทัพบก เหตุผลของการจัดตั้งเนื่องมาจากสถานการณ์การก่อการร้ายเป็นพื้นฐาน โดยเฉพาะอย่างยิ่งก่อการร้ายคอมมิวนิสต์ บริเวณชายแดนไทย-กัมพูชา ซึ่งทวีความรุนแรงขึ้น ฝ่ายตรงข้ามมีขีดความสามารถในการรวมกำลังได้ถึงระดับหนึ่ง จนสามารถปฏิบัติการในทางยุทธวิธีต่อเป้าหมายที่ตั้ง พลเรือน ตำรวจ ทหาร ได้ทุกพื้นที่และทุกโอกาส
จากการวิเคราะห์พบว่าประสิทธิภาพในการต่อสู้เพื่อเอาชนะคอมมิวนิสต์ของฝ่ายเราในขณะนั้น ยังมีปัญหาบางอย่างไม่ตรงกับปัจจัยพื้นฐานในการต่อสู้เพื่อเอาชนะคอมมิวนิสต์ สิ่งที่มีความสำคัญที่สุดก็คือ กำลังทหารประจำการส่วนใหญ่ได้ถูกทุ่มเทเข้าไปในพื้นที่และต้องอยู่ประจำพื้นที่ จึงเป็นปัญหาแก่กองทัพบกเป็นอย่างมาก ด้วยเหตุที่กองทัพบกไม่สามารถถอนกำลังเหล่านั้นออกมาฟื้นฟูเพื่อป้องกันการรุกรานจากภายนอกได้ และปัญหาที่สำคัญอีกประการหนึ่ง คือปัญหาอันเป็นเงื่อนไขในแต่ละพื้นที่ ซึ่งบุคคลภายนอกยังไม่สามารถเข้าใจได้อย่างลึกซึ้ง จึงเป็นผลกระทบต่อการปฏิบัติการทางทหารเป็นอย่างมาก
ด้วยเหตุผลดังกล่าว กองทัพบกได้พิจารณาเห็นว่าควรมีการจัดตั้งกำลังทหารในลักษณะเป็นหน่วยอาสาสมัครพิเศษขึ้น เพื่อแก้ปัญหา โดยนำกำลังพลจากท้องถิ่นนั้นๆ มาแก้ข้อบกพร่องดังกล่าวนี้ ดังนั้นโครงการหน่วยรบนอกแบบบริเวณชายแดนไทย-กัมพูชาของกองทัพบกจึงถือกำเนิดขึ้น โดยได้รับอนุมัติหลักการจากที่ประชุมผู้บัญชาการเหล่าทัพให้ดำเนินการ เรียกว่า “โครงการชุดปฏิบัติการพิเศษทหารพรานชายแดนไทย-กัมพูชา” เมื่อวันที่ 15 มิถุนายน 2521 โครงการดังกล่าวนี้ ได้รับอนุมัติอย่างเป็นทางการตามมติคณะรัฐมนตรีเมื่อวันที่ 18 กรกฎาคม 2521 และกองทัพบกถือว่าวันที่ 18 กรกฎาคมของทุกปี เป็นวันคล้ายวันสถาปนาหน่วยทหารพราน
จากการที่ได้จัดตั้งและให้หน่วยทหารพรานปฏิบัติการปราบปรามผู้ก่อการร้ายคอมมิวนิสต์มาตั้งแต่ปี 2521 ผลปรากฏว่า หน่วยทหารพรานได้มีส่วนสำคัญในการระงับยับยั้งการขยายอิทธิพลของผู้ก่อการร้ายคอมมิวนิสต์ และสามารถยุติสงครามปฏิวัติได้ ส่งผลให้การต่อสู้ด้วยอาวุธลดระดับลงจนเป็นที่น่าพอใจ กองทัพบกจึงมอบหมายให้หน่วยทหารพรานทำการป้องกันประเทศตามแนวชายแดนร่วมกับหน่วยทหารประจำการ ซึ่งปรากฏว่าหน่วยทหารพรานสามารถปฏิบัติภารกิจนี้ได้เป็นอย่างดี ประกอบกับกองทัพบกพิจารณาเห็นว่าหน่วยทหารพรานเป็นหน่วยที่สามารถจัดตั้งได้โดยใช้งบประมาณน้อยมาก ทั้งยังเป็นหน่วยปฏิบัติในพื้นที่ปฏิบัติการได้อย่างคล่องแคล่ว กองทัพบกจึงได้พิจารณาจัดตั้งหน่วยทหารพรานขึ้นในลักษณะเช่นเดียวกับหน่วยทหารทั่วๆ ไป โดยมีอัตราการจัดของหน่วยทหารพรานที่แน่นอนเมื่อปี 2526
#พี่พราน
จากการวิเคราะห์พบว่าประสิทธิภาพในการต่อสู้เพื่อเอาชนะคอมมิวนิสต์ของฝ่ายเราในขณะนั้น ยังมีปัญหาบางอย่างไม่ตรงกับปัจจัยพื้นฐานในการต่อสู้เพื่อเอาชนะคอมมิวนิสต์ สิ่งที่มีความสำคัญที่สุดก็คือ กำลังทหารประจำการส่วนใหญ่ได้ถูกทุ่มเทเข้าไปในพื้นที่และต้องอยู่ประจำพื้นที่ จึงเป็นปัญหาแก่กองทัพบกเป็นอย่างมาก ด้วยเหตุที่กองทัพบกไม่สามารถถอนกำลังเหล่านั้นออกมาฟื้นฟูเพื่อป้องกันการรุกรานจากภายนอกได้ และปัญหาที่สำคัญอีกประการหนึ่ง คือปัญหาอันเป็นเงื่อนไขในแต่ละพื้นที่ ซึ่งบุคคลภายนอกยังไม่สามารถเข้าใจได้อย่างลึกซึ้ง จึงเป็นผลกระทบต่อการปฏิบัติการทางทหารเป็นอย่างมาก
ด้วยเหตุผลดังกล่าว กองทัพบกได้พิจารณาเห็นว่าควรมีการจัดตั้งกำลังทหารในลักษณะเป็นหน่วยอาสาสมัครพิเศษขึ้น เพื่อแก้ปัญหา โดยนำกำลังพลจากท้องถิ่นนั้นๆ มาแก้ข้อบกพร่องดังกล่าวนี้ ดังนั้นโครงการหน่วยรบนอกแบบบริเวณชายแดนไทย-กัมพูชาของกองทัพบกจึงถือกำเนิดขึ้น โดยได้รับอนุมัติหลักการจากที่ประชุมผู้บัญชาการเหล่าทัพให้ดำเนินการ เรียกว่า “โครงการชุดปฏิบัติการพิเศษทหารพรานชายแดนไทย-กัมพูชา” เมื่อวันที่ 15 มิถุนายน 2521 โครงการดังกล่าวนี้ ได้รับอนุมัติอย่างเป็นทางการตามมติคณะรัฐมนตรีเมื่อวันที่ 18 กรกฎาคม 2521 และกองทัพบกถือว่าวันที่ 18 กรกฎาคมของทุกปี เป็นวันคล้ายวันสถาปนาหน่วยทหารพราน
จากการที่ได้จัดตั้งและให้หน่วยทหารพรานปฏิบัติการปราบปรามผู้ก่อการร้ายคอมมิวนิสต์มาตั้งแต่ปี 2521 ผลปรากฏว่า หน่วยทหารพรานได้มีส่วนสำคัญในการระงับยับยั้งการขยายอิทธิพลของผู้ก่อการร้ายคอมมิวนิสต์ และสามารถยุติสงครามปฏิวัติได้ ส่งผลให้การต่อสู้ด้วยอาวุธลดระดับลงจนเป็นที่น่าพอใจ กองทัพบกจึงมอบหมายให้หน่วยทหารพรานทำการป้องกันประเทศตามแนวชายแดนร่วมกับหน่วยทหารประจำการ ซึ่งปรากฏว่าหน่วยทหารพรานสามารถปฏิบัติภารกิจนี้ได้เป็นอย่างดี ประกอบกับกองทัพบกพิจารณาเห็นว่าหน่วยทหารพรานเป็นหน่วยที่สามารถจัดตั้งได้โดยใช้งบประมาณน้อยมาก ทั้งยังเป็นหน่วยปฏิบัติในพื้นที่ปฏิบัติการได้อย่างคล่องแคล่ว กองทัพบกจึงได้พิจารณาจัดตั้งหน่วยทหารพรานขึ้นในลักษณะเช่นเดียวกับหน่วยทหารทั่วๆ ไป โดยมีอัตราการจัดของหน่วยทหารพรานที่แน่นอนเมื่อปี 2526
#พี่พราน