“เอนก นาวิมูล” ศิลปินแห่งชาติ วรรณศิลป์ “คนปะชุนประวัติศาสตร์”

ลานบ้านกลางเมือง / บูรพา โชติช่วง : ชื่อ เอนก นาวิกมูล ในแวดวงงานเขียนสารคดีแนวศิลปวัฒนธรรมพื้นบ้าน ฯลฯ ย่อมรู้จักกันดี ล่าสุด ได้รับการยกย่องเชิดชูเกียรติเป็นศิลปินแห่งชาติ สาขาวรรณศิลป์ พุทธศักราช 2563 ในที่นี้นำเกร็ดประวัติและผลงานจากคำประกาศเกียรติคุณฯ และภาพ กรมส่งเสริมวัฒนธรรมมาเผยแพร่ให้เป็นที่รู้จักทางสาธารณชนกันมากขึ้น นายเอนก นาวิกมูล เกิดเมื่อวันที่ 14 มีนาคม พ.ศ. 2496 ที่อำเภอระโนด จังหวัดสงขลา ปัจจุบันอายุ 67 ปี สำเร็จการศึกษาปริญญาตรีรัฐศาสตร์บัณฑิต สาขารัฐประศาสนศาสตร์ คณะรัฐศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย เมื่อ พ.ศ. 2520 หลังจบการศึกษา เริ่มทำงานเป็นนักเขียนคอลัมน์ศิลปวัฒนธรรม หนังสือพิมพ์เจ้าพระยา และนิตยสารอีกหลายเล่ม จากนั้นเข้าทำงานที่ศูนย์สังคีตศิลป์ ธนาคารกรุงเทพ จำกัด รวมระยะเวลา 23 ปี จึงได้ลาออกเพื่อเป็นนักเขียนสารคดีอาชีพ นักวิชาการอิสระ และเป็นบรรณาธิการเฉพาะกิจสำหรับหนังสือด้านศิลปวัฒนธรรม ตลอดจนเป็นวิทยากรบรรยายให้ความรู้ด้านงานสารคดี ประวัติศาสตร์ และศิลปวัฒนธรรมพื้นบ้านของไทยในสถาบันการศึกษาและองค์กรต่างๆ จนกระทั่งปัจจุบัน นายเอนกสนใจเรื่องศิลปวัฒนธรรมพื้นบ้านและเริ่มออกสืบค้นข้อมูลด้วยตนเอง ได้ความรู้และข้อมูลต่างๆ ที่นำมาเขียนงานสารคดี ซึ่งแบ่งได้เป็น 8 กลุ่ม คือ เพลงพื้นบ้านและการละเล่นพื้นบ้าน ประวัติบุคคล เกร็ดประวัติศาสตร์ การถ่ายภาพและภาพถ่าย จิตรกรรมไทย ภาษาและประเพณี การเก็บของสะสม และการเดินทางท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรม สารคดีของเขาเกิดจากการสังเกต ตั้งข้อสงสัย และพยายามแสวงหาคำตอบ ทั้งจากเอกสารเก่า ภาพเก่า การสัมภาษณ์ และจากประสบการณ์การเดินทาง เปรียบตัวเองเป็น “คนปะชุนประวัติศาสตร์” โดยตรวจสอบแก้ไขข้อมูลเก่า หรือนำเสนอข้อมูลใหม่ เพื่อให้สังคมได้รับความรู้ที่ถูกต้องที่สุด และข้อมูลที่ชัดเจนที่สุด งานเขียนของนายเอนกอ่านง่าย ได้สาระ และความเพลิดเพลิน สำนวนภาษาราบรื่น มีเอกลักษณ์เฉพาะตนและมีพลวัตเข้ากับยุคสมัย มีชั้นเชิงทางวรรณศิลป์ที่ก่อให้เกิดจินตนาการและอารมณ์สะเทือนใจ ยกย่องและให้ความสำคัญแก่บุคคล และแหล่งที่มาของความรู้ มีการจัดระบบภาพประกอบและคำบรรยายภาพที่ละเอียดลึกซึ้ง สะดวกแก่การอ้างอิง ผลงานได้รับการตีพิมพ์เผยแพร่ในหนังสือพิมพ์และนิตยสารต่างๆ เป็นจำนวนมาก รวมเป็นเล่มแล้ว 201 เล่ม ผลงานเด่น อาทิ ชีวิตวัยเรียนของหลวงสุขุมนัยประดิษฐ (ประดิษฐ สุขุม) ยอดนักกีฬาไทยในอเมริกา ได้รับรางวัลชนะเลิศการประกวดหนังสือสำหรับเด็กและเยาวชน รางวัลบัวหลวง พ.ศ. 2519 เพลงนอกศตวรรษ ได้รับรางวัลหนังสือสารคดีดีเด่น งานสัปดาห์หนังสือแห่งชาติ พ.ศ. 2522 และได้รับยกย่องให้เป็นวรรณกรรมประเภทสารคดียอดเยี่ยมในสมัยรัชกาลที่ 9 ตามแนวคิดศาสตร์พระราชา โดยกระทรวงวัฒนธรรม พ.ศ. 2562 เป็นต้น อีกด้านหนึ่งสำหรับสังคมไทย คือเปิด “บ้านพิพิธภัณฑ์” เป็นที่เก็บและแสดงมรดกของชาติ เป็นแหล่งเรียนรู้วิถีชีวิตและวัฒนธรรมของชุมชนชาวไทยในอดีต ที่นับวันจะถูกลืมเลือนไปด้วยกระแสโลกาภิวัตน์ จากการทุ่มเททำงานด้านสารคดีมายาวนานกว่า 45 ปีอย่างมีคุณภาพ ทั้งได้รับรางวัลสำคัญระดับชาติมากมาย อาทิ รางวัล “สารคดี” เกียรติยศจากสำนักพิมพ์สารคดี พ.ศ. 2553 รางวัลผู้ใช้ภาษาไทยดีเด่นจากกระทรวงวัฒนธรรม พ.ศ. 2554 รางวัล “ชูเกียรติ อุทกะพันธุ์” จากบริษัทอมรินทร์ พริ้นติ้ง ฯ พ.ศ. 2557 เป็นต้น "เอนก นาวิกมูล" ศิลปินแห่งชาติ สาขาวรรณศิลป์ พุทธศักราช 2563 "คนปะชุนประวัติศาสตร์"