'อ.ธรณ์' เล่าเรื่อง 'ปลาบู่มหิดล' หนึ่งปลารักษาประเทศ

ดร.ธรณ์ ธำรงนาวาสวัสดิ์ ผู้เชี่ยวชาญด้านนิเวศทางทะเล และรองคณบดีคณะประมง มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ ได้โพสต์ข้อความผ่านเฟซบุ๊กส่วนตัว Thon Thamrongnawasawat ระบุว่า... ตั้งใจจะเขียนมาทั้งวัน เพิ่งมีโอกาสยามใกล้เปลี่ยนวันใหม่ แต่ตั้งใจแล้วจะต้องเขียนให้ได้ เพื่อให้เพื่อนธรณ์ทราบถึงเรื่องหนึ่งที่เริ่มจางหายไปตามกาล #ปลาบู่มหิดล #หนึ่งปลารักษาทั้งประเทศ เหตุการณ์เริ่มต้นเมื่อเกือบร้อยปีก่อน ในพ.ศ.2469 ในรัชสมัยของล้นเกล้ารัชกาลที่ 6 ประเทศสยามตั้ง “กรมรักษาสัตว์น้ำ” เหตุผลตอบง่าย เพราะประเทศนี้ “ในน้ำมีปลา” น้ำจืด น้ำกร่อย น้ำเค็ม มีปลาทั้งนั้น คนไทยกินปลามาเนิ่นนาน อันที่จริง ปลาแทบจะเป็นอาหารหลักในสำรับไทย ในสมัยที่การเลี้ยงหมูไก่ยังไม่ก้าวหน้าเช่นทุกวันนี้ เมื่อจับปลา กินปลา ก็ต้องรู้จักปลา รู้รักษาปลา นั่นคือเจตนาของกษัตริย์ที่จะนำพาแผ่นดินให้ทัดเทียมอารยประเทศ การจัดตั้งกรมในสมัยคุณทวด ไม่ได้ทำง่ายๆ เพราะคนไทยจับ/กิน แต่ไม่มีความรู้ทางวิชาการ ดร.ฮิวจ์ แมคคอร์มิค สมิธ เป็นชาวอเมริกา ท่านจบแพทย์ แต่ทำงานในสำนักประมงอเมริกา ดร.สมิธ เชี่ยวชาญด้านการสำรวจพันธุ์สัตว์น้ำ ท่านเดินทางไปกับเรือสำรวจทั่วโลก เมื่อเดินทางมาไทย ท่านสำรวจสัตว์น้ำทั่วประเทศ สร้างประโยชน์ให้มากมาย ดร.สมิธยังเป็นผู้ทำให้เกิด “บึงบอระเพ็ด” เป็นที่สงวนพันธุ์สัตว์น้ำแห่งแรก ทางการไทยเห็นผลงาน จึงขอให้ท่านเป็นที่ปรึกษาการจัดตั้งกรมรักษาสัตว์น้ำ ท่านยินดีช่วยจนสำเร็จ ดร.สมิธเป็นอธิบดีคนแรก แต่ท่านทราบดีว่าคงอยู่เมืองไทยไม่ได้นาน คนไทยต้องมารับช่วงต่อ แต่หน้าที่นี้สำคัญยิ่ง จำเป็นต้องไปเรียนต่อเมืองนอก ปัญหาคือจะไปหาทุนจากไหน ? ประเทศไทยไม่ได้ร่ำรวยมากมาย การส่งคนไปเรียนเมืองนอกต้องเห็นประโยชน์ทันควัน ปลาดี แต่ปลาไม่ใช่ตึก ไม่ใช่ถนน ไม่ใช่ธนาคาร ปลาต้องรอต่อไป ดร.สมิธตัดสินใจ ท่านขอเข้าเฝ้าเจ้าฟ้าองค์หนึ่ง เจ้าฟ้ามหิดลฯ เหตุใดที่ดร.สมิธเข้าเฝ้าพระองค์ ผมไม่สามารถตอบได้ แต่ลองวิเคราะห์ตามข้อมูลที่ค้นมา เจ้าฟ้ามหิดลฯ เป็นหมอ เช่นเดียวกับดร.สมิธ พระองค์สำเร็จการศึกษาด้านการสาธารณสุข/การแพทย์จากอเมริกา พระองค์เห็นความสำคัญกับการสนับสนุนคนไทยไปเรียนรู้จากต่างประเทศ พระราชกรณียกิจแรกที่ทำทันทีที่กลับไทย คือมอบทุนให้คนไทยไปเรียนต่อด้านแพทย์ 10 ทุน ก่อนสนใจเรื่องสาธารณสุข พระองค์ทรงสำเร็จการศึกษาด้านทหารเรือด้วยผลการเรียนยอดเยี่ยม ทรงรับราชการในกองทัพเรือทั้งในเยอรมันและในไทย พระองค์ทรงโปรดการออกเรือไปทะเล แน่นอนว่า คนที่อยู่กับทะเลย่อมเห็นความสำคัญของสัตว์น้ำและการอนุรักษ์ คนอยู่กับน้ำย่อมรักปลา... จะใช่หรือไม่ใช่ก็ตาม แต่สุดท้ายผลลัพธ์เป็นที่ประจักษ์ เจ้าฟ้ามหิดลฯ พระราชทานทุนให้คนไทยไปเรียนต่อด้านประมง คนเหล่านั้นสำเร็จการศึกษามาเป็นรากเหง้าของพวกเรารุ่นหลัง เรียนจบมาดูแลสัตว์น้ำไทย จนเรากลายเป็นประเทศที่ก้าวหน้าในเรื่องนี้ทัดเทียมอารยประเทศ สมดังความตั้งใจแรกเริ่มทุกประการ บางคนยังจบมาเป็นบรมครู และบรมครูคนหนึ่งบรรจงวาดรูปปลาบู่ตัวหนึ่ง ปลาบู่อะไร ? ดร.สมิธสำรวจปลาทั่วไทยต่อไป ท่านพบปลาบู่ที่ชายทะเลแหลมสิงห์ จันทบุรี เป็นปลาบู่ที่ไม่เหมือนชนิดไหนที่เคยเจอ ท่านศึกษาจนพบว่าเป็นชนิดใหม่ของโลก ไม่เพียงแค่นั้น ยังเป็นสกุลใหม่ ดร.สมิธจึงขอพระราชอนุญาต ตั้งชื่อปลาบู่สกุลนี้ว่า Mahidolia ปลาบู่มหิดล ปลาชนิดเดียวของโลกที่เป็นหลักฐานบ่งบอกถึงที่มาของการจัดตั้งหน่วยงานที่ดูแลสัตว์น้ำทั้งประเทศ เป็นจุดเริ่มต้นของ 2 กรมใน 2 กระทรวงในปัจจุบัน กรมประมงและกรมทรัพยากรทะเลและชายฝั่ง ยังเป็นจุดเริ่มต้นของคณะประมง ม.เกษตรศาสตร์ แหล่งเรียนรู้ศึกษาปลาที่ตั้งมานาน 80 ปี คนเรียนจบที่นี่ เรียกตัวเองว่า “มีนกร” เจ้าฟ้ามหิดลฯ จึงเป็นพระประทีปแห่งการอนุรักษ์สัตว์น้ำไทย สืบต่อจากปลาบู่สู่ปลานิล พระราชกรณียกิจของในหลวง ร.9 ดังที่ผมเคยเขียนไว้ ปัจจุบัน ปลานิล/ปลาทับทิม คือปลาน้ำจืดที่สร้างรายได้สูงสุดให้คนไทย ยังเป็นปลาที่คนไทยซื้อได้/กินได้ โปรตีนชั้นดีที่ทุกคนหาได้ สัตว์น้ำเศรษฐกิจ/ปลาที่เข้าถึงทุกบ้าน ทุกสำรับ ทุกมื้อ และนั่นคือเรื่องราวที่อยากเล่าในวันมหิดล เรื่องของคุณหมอจากอเมริกา ปลาตัวหนึ่ง และเจ้าฟ้าองค์หนึ่ง จุดเริ่มของการอนุรักษ์สัตว์น้ำของประเทศเล็กๆ ในแดนไกล แต่เป็นประเทศไม่เคยตกเป็นอาณานิคมของชาติใด เป็นประเทศที่เป็น “ไท” แม้อาจไม่สมบูรณ์สาสมใจ แต่ “ไท” หมายถึงบรรพชนทุ่มเทแรงกายใจสร้างชนชาตินี้มาจนถึงคนรุ่นเรา ด้วยสำนึกในอดีตและพระคุณของทุกพระองค์/ทุกท่านที่สร้างชาติ ???????? หมายเหตุ - ภาพวาดปลาบู่มหิดลโดยศาสตราจารย์โชติ สุวัตถิ วาดเมื่อพ.ศ.2471 ปัจจุบันเก็บรักษาอยู่ที่กรมประมง ศ.โชติ รับทุนอานันทมหิดล ไปศึกษาต่อต่างประเทศ และกลับมาเป็นคณบดีคณะประมง ม.เกษตรศาสตร์ เป็นท่านที่สอง ปลาบู่มหิดลยังคงอยู่คู่ชายฝั่งทะเลไทยมาจนถึงปัจจุบัน พบในทั้งฝั่งอ่าวไทยและอันดามัน แม้ปัจจุบันเริ่มถูกคุกคามจากการเปลี่ยนสภาพของป่าชายเลนและชายฝั่ง อย่างไรก็ตาม เราคงไม่ยอมให้สูญพันธุ์ไปจากชาติไทยแน่นอน ตัวอย่างต้นแบบของปลาบู่มหิดล ปัจจุบันเก็บรักษาที่พิพิธภัณฑ์คณะประมง ม.เกษตรศาสตร์ ผมเพิ่งเข้าไปดูในวันนี้ น้ำตาซึม...