ผู้สื่อข่าวรายงานว่า เซลามัต โฮม ร่วมกับ ตึงกูอารีฟีน บินตึงกูจิ พล.ต.ต.จำรูญ เด่นอุดม นักประวัติศาสตร์ ปราชญ์ท้องถิ่นผู้เชี่ยวชาญ จัดกิจกรรมทัวร์วัฒนธรรม หวังสร้างต่อยอดนักประวัติศาสตร์ รุ่นใหม่ ติดตามร่องรอยทางโบราณคดีจุดกำเนิดเมืองลังกาสุกะอาณาจักรเริ่มต้นกว่าพันปี เกิดมาก่อนสุโขทัย หลายร้อยปี เป็นแคว้นหนึ่งของอาณาจักรศรีวิชัย ซึ่งจากข้อมูลของสำนักโบราณคดี พิสูจน์ว่ามีลักษณะเป็นเมือง เรียงกันถึง 3 เมืองด้วยกัน ได้แก่ เมืองที่กำลังขุดอยู่ที่บ้านวัดบ้านจาเละ และบ้านปราแว (พระราชวัง) อำเภอยะรัง บ้านปราแวอยู่ริมทะเล มีลักษณะ ค่ายคูประตูหอรบตามมุมเมือง คาดว่าน่าจะเป็นประชาคม 3 แห่ง ที่อยู่ร่วมกันมากกว่าเมือง
โดยรวมแล้วพื้นที่ดังกล่าวนี้ พบร่องรอยทางโบราณคดีถึงกว่า 40 แห่ง ลงมือขุดไปเพียงไม่กี่แห่งเท่านั้น ชิ้นใหญ่ ๆ ที่กำลังขุดอยู่เป็นศาสนสถานใน ศาสนาพราหมณ์และ พุทธศาสนา ทั้งพบคำจารึกภาษาปัลลวะอินเตียโบราณและภาษาสันสกฤตด้วยบ่งบอกอย่างเด่นชัด แรกเริ่มนั้นชาวลังกาสุกะนับถือศาสนาพราหมณ์ เปลี่ยนมาถือพุทธ และต่อมา เปลี่ยนมานับถืออิสลามช่วงปัตตานีดารุสาลาม และเดินทางต่อไปที่จังหวัดยะลา ที่"ถ้ำศิลป" ภายในถ้ำมืดภาพเขียนสีอยู่ตามผนังถ้ำและได้พบอิฐปูนเกลื่อนกลาดอยู่ตามพื้น บางส่วนดูออกว่าเป็นเส้นพระเกศาของพระพุทธรูป ขนาดใหญ่ ประมาณว่าเท่ากับพระพุทธไสยาสน์ที่ถ้ำพระภาพเขียนสีเหล่านี้เป็นฝีมือสกุลช่างท้องถิ่น ที่ได้รับอิทธิพล ด้านรูปแบบของภาพโตยตรงจากอินเดีย พิจารณารูปแบบและควรจะเป็นภาพเขียนสมัยศรีวิชัยตอนปลายคือราวพุทธศตวรรษที่ 19 - 20 และที่วัดถ้ำคูหาภิมุขเป็นที่ประดิษฐานของพระนอน ศรีวิชัย คือ พระพุทธไสยาสน์จะอยู่ภายในถ้ำด้านบน ยาวประมาณ 25 เมตร สร้างในสมัยอาณาจักรศรีวิชัยเป็นแหล่งโบราณ เป็นที่อยู่ที่อาศัยของคนในสมัย ยุคก่อนประวัติศาสตร์ และยุคประวัติศาสตร์ที่นั่นมีร่องรอยของภาพเขียนฝาผนัง แสดงถึงวิถีชีวิตของคน ยุคก่อนประวัติศาสตร์ และยุคประวัติศาสตร์ทั้งหมดนี้ก็ได้ขึ้นทะเบียนกับกรมศิลปากร เป็นที่เรียบร้อยแล้วซึ่งทางกรมศิลปากรได้มีแผนในการบูรณะปรับปรุงให้สถานที่เหล่านี้คงความงดงามอยู่คู่บ้านคู่เมืองตลอดไป
โดยรวมแล้วพื้นที่ดังกล่าวนี้ พบร่องรอยทางโบราณคดีถึงกว่า 40 แห่ง ลงมือขุดไปเพียงไม่กี่แห่งเท่านั้น ชิ้นใหญ่ ๆ ที่กำลังขุดอยู่เป็นศาสนสถานใน ศาสนาพราหมณ์และ พุทธศาสนา ทั้งพบคำจารึกภาษาปัลลวะอินเตียโบราณและภาษาสันสกฤตด้วยบ่งบอกอย่างเด่นชัด แรกเริ่มนั้นชาวลังกาสุกะนับถือศาสนาพราหมณ์ เปลี่ยนมาถือพุทธ และต่อมา เปลี่ยนมานับถืออิสลามช่วงปัตตานีดารุสาลาม และเดินทางต่อไปที่จังหวัดยะลา ที่"ถ้ำศิลป" ภายในถ้ำมืดภาพเขียนสีอยู่ตามผนังถ้ำและได้พบอิฐปูนเกลื่อนกลาดอยู่ตามพื้น บางส่วนดูออกว่าเป็นเส้นพระเกศาของพระพุทธรูป ขนาดใหญ่ ประมาณว่าเท่ากับพระพุทธไสยาสน์ที่ถ้ำพระภาพเขียนสีเหล่านี้เป็นฝีมือสกุลช่างท้องถิ่น ที่ได้รับอิทธิพล ด้านรูปแบบของภาพโตยตรงจากอินเดีย พิจารณารูปแบบและควรจะเป็นภาพเขียนสมัยศรีวิชัยตอนปลายคือราวพุทธศตวรรษที่ 19 - 20 และที่วัดถ้ำคูหาภิมุขเป็นที่ประดิษฐานของพระนอน ศรีวิชัย คือ พระพุทธไสยาสน์จะอยู่ภายในถ้ำด้านบน ยาวประมาณ 25 เมตร สร้างในสมัยอาณาจักรศรีวิชัยเป็นแหล่งโบราณ เป็นที่อยู่ที่อาศัยของคนในสมัย ยุคก่อนประวัติศาสตร์ และยุคประวัติศาสตร์ที่นั่นมีร่องรอยของภาพเขียนฝาผนัง แสดงถึงวิถีชีวิตของคน ยุคก่อนประวัติศาสตร์ และยุคประวัติศาสตร์ทั้งหมดนี้ก็ได้ขึ้นทะเบียนกับกรมศิลปากร เป็นที่เรียบร้อยแล้วซึ่งทางกรมศิลปากรได้มีแผนในการบูรณะปรับปรุงให้สถานที่เหล่านี้คงความงดงามอยู่คู่บ้านคู่เมืองตลอดไป