รูปเงาแห่งเสียง / อติภพ ภัทรเดชไพศาล
เพลงฝรั่งยี่เฮมหรือฝรั่ง hymn
ในจำนวนเพลงออกภาษา หรือเพลงไทยในสำเนียงชาติต่างๆ นั้นมีอยู่เพลงหนึ่ง ชื่อเพลง “ฝรั่งยี่เฮ็ม” หรือบางครั้งเรียกว่าเพลง “ฝรั่งยีแฮม”
ผมเคยได้ยินมานานแล้วว่า ชื่อเพลง “ยีแฮม” นั่นน่าจะมาจากภาษาอังกฤษว่า hymn ซึ่งเป็นชื่อเพลงสวดประเภทหนึ่งที่ใช้ในศาสนาคริสต์ แต่ไม่ทราบว่าเพลงสวดนั้นคือเพลงใด และไม่เคยรู้ว่าเพลงนี้เคยมีเนื้อร้องแบบไทยๆ ด้วย
จนได้มาอ่านวิทยานิพนธ์ของ ณัฐชยา นัจจนาวากุล เรื่อง ดนตรีฝรั่งในกรุงสยาม และได้เห็นข้อมูลที่น่าสนใจว่า ในสมัยรัชกาลที่ 5 เคยมีการบรรเลงเพลงฝรั่งยีเฮมนี้ในฉบับไทยนี้ให้แก่ดยุก โยฮันอัลเบิร์ต แห่งเยอรมนี ฟัง ขณะเดินทางมาเยือนสยามใน พ.ศ. 2452
ในการบรรเลงครั้งนั้น ปรากฏว่า มจ. จงจิตรถนอม ดิศกุล ได้เข้าร่วมรับฟังอยู่ด้วย และมาในภายหลังยังได้จดบันทึกไว้ในเรื่อง “การรับดุ๊กโยฮันอัลเบรกต์ ร.ศ. 238” พิมพ์อยู่ในหนังสือพระราชนิพนธ์ และพระนิพนธ์ ที่ระลึกในงานฉลองพระชันษา ครบ 84 พรรษา มีความตอนหนึ่งกล่าวถึงเพลงไทยสำเนียงฝรั่งเพลงนี้ โดยออกชื่อเพลงว่า “เพลงฝรั่งแดแฮน” ดังนี้
“เพลงฝรั่งแดแฮน ที่ข้าพเจ้าได้ยิน ร้องกันมาแต่เด็กๆ พอจะรู้แต่ว่า เพลงฝรั่ง ไม่ได้เอาใจใส่ จนมาวันหนึ่ง หญิงมารยาตร น้องสาวข้าพเจ้า ไปได้เนื้อร้องมา แล้วทูลถามเสด็จพ่อว่าเพลงอะไรกัน ท่านจึงทรงเล่าประทานว่าเมื่อเจ้าพระยามหินทรศักดิ์ธำรง (เพ็ญ เพ็งกุล) นำละครไปเล่นในยุโรป ไปได้เพลงสวดมา
(จริงแล้ว ผู้ที่นำคณะละครไปยุโรปคือลูกของเจ้าพระยามหินทรศักดิ์ธำรง คือเจ้าหมื่นไวยวรนารถ (บุศย์) ซึ่งได้นำคณะละครออกไปตระเวนแสดงจามยุโรปในปี พ.ศ. 2442 (ค.ศ. 1899) ส่วนท่านเจ้าพระยามหินทรศักดิ์นั้น ก็เคยเดินทางไปยุโรปเช่นกัน เมือ พ.ศ. 2400 (ค.ศ. 1857) ขณะมีบรรดาศักดิ์เป็นที่ จมื่นสรรเพชรภักดี ได้เป็นอุปทูต ในคณะราชสำนักของพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว มีพระยามนตรีศรีสุริยวงศ์เป็นราชทูต
เชิญพระราชสาส์น และเครื่องมงคลบรรณาการไปเจริญพระราชไมตรีกับสมเด็จพระบรมราชินีนาถวิคตอเรีย โดยให้ไปดูพิธีแต่งงานอาวาหมงคลพระเจ้าลูกเธอพระองค์ใหญ่คือ เจ้าหญิงวิลเลียม (Princess William) กับเจ้าชายเฟรดดริควิลเลียม (Prince Frederick William) ณ โบสถ์ชาเปลรอยัล (Chapel Royal Church) เมื่อวันจันทร์ ขึ้น 11 ค่ำ เดือนสาม ดูรายละเอียดในจดหมายเหตุเรื่องราชทูตไทยไปประเทศอังกฤษของหม่อมราโชทัย)
หากมาจากเพลงสวด ก็น่าเป็นเพลง The Heavenly Bride-Groom เพราะเป็นเพลงสวดที่ใช้ในงานแต่งงาน และสำนวนภาษาก็เป็นคำร้องตามลีลาการสวดในนิกายโปรเตสแตนท์ ซึ่งเป็นนิกายประจำราชวงศ์อังกฤษ”
(อ้างจาก วราวุธ ผลานันท์, วิเคราะห์ เพลงยี เฮ็ม ถนนดนตรี ปีที่ 2 ฉบับที่ 2 ธันวาคม 2530)
ส่วนเนื้อร้องดั้งเดิมของเพลง The Heavenly Bride-Groom เมื่อนำมาเทียบเคียงกับคำร้องในภาษาไทยแล้ว จะเห็นเค้าโครงดั้งเดิมได้ค่อนข้างชัดเจน ดังนี้
The heavenly bride-groom soon will come.
แดแฮนลิบไร้ สมสุ่มเวนค่ำ
To claim his bride and take her home.
ตุเรนอิสไปร แอนเดตฮือหอน
Trim your lamp and be ready, for the mid-night cry
ติยูแรนแตนยูแรหรี่ พ่อระมิด นายไกร
มจ. จงจิตรถนอม ดิศกุล
มจ. จงจิตรถนอม ดิศกุล