คอลัมน์สมุนไพรแห่งรอยยิ้ม กระทกรกป่า กระทกรกฝรั่ง และดอกบานเย็น ฝนพรมเม็ดลงมาที่บ้านท้ายสวนของฉัน แม้ไม่มากนัก ปรอยๆครั้งหนึ่งก็หายไปกับสายลม แสงแดด แต่ความชุ่มชื้นนั้นมีมากเกินบรรยายเลยเจ้าค่ะ เถากระทกรกป่าโผล่ขึ้นได้อย่างไรในผืนแผ่นดินของบ้านที่อยู่อาศัย น่าจะมากับขี้นก มีทั้งนกเอี้ยงเลี้ยงควายเฒ่า บินโฉบลงมาเดินเล่นต๊อกแต๊กๆ สลับกับฝูงนกเขาขันคู ที่มักมาแวะกินเมล็ดข้าว อาหารของไก่แจ้ ไก่ป่า ที่มีอยู่เต็มสวนหลังบ้าน เรื่องของนกยังมีอีกหลายฝูง นกกางเขนบ้านมากันแต่ละครั้งยี่สิบกว่าตัว นกกระจิบ นกกระจอกนับร้อยตัวเกาะเต็มต้นสารภีทะเล ทั้งนกกระปูดใจร้าย แอบเข้ามาจิกคาบไข่ไก่แจ้ สัตว์สวยงามของฉัน (ผู้มีตำแหน่งคุณนายบ้านท้ายสวน) อยู่เป็นประจำ แกล้งทำเป็นร้องปูดปูดอยู่บนยอดไม้สูง แล้วส่งเพื่อนลงมาเดินเงียบๆบริเวณรังไข่น้องไก่ ซึ่งร่วมใจกันแผดเสียงกระแต๊กๆ คล้ายเรียกให้ช่วยไล่กระปูดออกไปเร็ว นกกระปูดใจร้ายนั่นก็คาบไข่ที่โตกว่าไข่นกกระทาหน่อย บินฟิ้วกระพือปีกมุดเข้าไปยังพุ่มไม้ใหญ่ทันควัน คุณนายบ้านท้ายสวนก็ไม่เบาเช่นกัน ออกแรงปกป้องไข่ฟองกระจิ๋ว ด้วยการยิงหนังสติ๊ก ที่ยืมมาจากนักรบ’มัฆวาน ซึ่งยังไม่รู้ว่าจะมีโอกาสนำไปคืนได้อีกเมื่อไหร่ ฝูงกระปูดก็ไม่เคยสะทกสะท้านกับหนังสติ๊ก เพราะผู้หญิงน้าวลูกหินจะยิงนก มันทำได้เหรอ คิดว่าง่ายแต่ไม่เลย จึงรู้ว่าทุกสิ่งจะประสบความสำเร็จ ต้องเข้าใจสรรพสิ่งนั้นๆและผ่านการศึกษา เรียนรู้มาอย่างดี เช่นกับการใช้หนังสติ๊ก ควรได้รับการสอนและฝึกซ้อมมาก่อนจึงจะยิงออกไปได้ กระทกรกป่าที่ว่า เถาเลื้อยไปไกลมากแล้ว ใบใหญ่ผลิดอกสะพรั่งและบางเถาก็ให้ผลอ่อนแล้ว คิดว่าไม่น่าจะถึงสองอาทิตย์ หลังฝนโปรยปราย โตเร็วมากสมกับเป็นพืชป่า คุณนายบ้านท้ายสวนต้องหาแรงงานช่วยรื้อออก เกรงจะเป็นที่กบดานของงูเงี้ยวเขี้ยวขอด ซึ่งมีกันหลายชนิดเลื้อยเล่นอยู่บนกำแพงรั้ว ลำตัวยาวเกือบวา เจอกันอยู่ประจำ ก็ตกใจนิดหน่อยแล้วตั้งสติแผ่เมตตา พร้อมท่องคาถาป้องกันงูเป่าไปโอมเพี้ยง (เล่นของขลัง) มันเลื้อยหนีอย่างรวดเร็วไม่ทำร้ายซึ่งกัน วัชพืชกระทกรกป่า ถูกสะสางได้ในเวลาหนึ่งชั่วโมง ยอดอ่อน ใบอ่อน เลือกเก็บไว้เป็นอาหาร และดอกสีสวยงามจัดผึ่งแดดทำเป็นชาแห้งดอกกระทกรกป่า กระทกรกป่า : การแพทย์แผนไทยไทยจัดเป็นสมุนไพรรสเบื่อเมา ใช้ทุกส่วนต้มเป็นยาคุมธาตุ คนเดินป่ารู้ดีเมื่อกินเห็ดพิษ จะตัดเถากระทกรกป่าต้มจิบเป็นยาแก้ ทำให้อาเจียนถอนพิษได้ทันที ชื่ออื่นๆ : บางท้องถิ่นเรียก ตำลึงฝรั่ง ผักแคบฝรั่ง หรือกระโปรงทอง ภาคกลางเรียกกระทกรกป่า ลูกดิบสีเขียว : รสขม ทำให้เมา กลิ่นเหม็นเขียว ฉันทุบแล้วแช่น้ำหนึ่งคืน ใช้ฉีดรอบโคนต้นดอกไม้ป้องกันหอยกัดกิน และทำลายการเกิดแมลงศัตรูพืชที่ฝังตัวอยู่ตามพื้นดิน ลูกสุกสีเหลือง : รสเปรี้ยว-ปร่า เป็นอาหารนก คนโบราณกินช่วยระบายท้อง ใบ-ยอด : คั้นน้ำหนึ่งช้อนชาจิบตอนท้องว่างถ่ายพยาธิได้ค่ะ ดอก : ตากแห้ง ต้มร่วมกับชาจีนจิบเป็นยาคุมธาตุ และแก้ไอ กระทกรกฝรั่ง หรือเสาวรส หรือแพสชัน ฟรุต : บ้านท้ายสวนจัดไว้ในหมวดหมู่วัชพืช ที่มากประโยชน์ หยอดเมล็ดลงดินไม่นาน จะงอกเป็นต้นอ่อนและโตเร็วมาก หมั่นจับยอดพันขึ้นไปกับโครงไม้ ที่เตรียมไว้ จะได้ไม่รกรุงรัง หรือเผลอหน่อยก็พันเลื้อยเกาะติดแน่นไปกับไม้ดอกไม้ประดับอื่น จนคลุมมิดต้นกาแฟ กุหลาบ ดอกแก้ว ยิ่งพอติดดอกออกผล เก็บไม่ทันจะร่วงเกลื่อนใต้ต้น เก็บแต่ละวันได้กระบุงโกยไว้ แบ่งปันเพื่อนบ้าน ลูกที่ไม่สวยแยกทิ้งถมดินเป็นปุ๋ยต่อไป ประโยชน์ : เป็นผลไม้เพื่อสุขภาพ ซื้อขายกันราคาแพง ใช้ทำน้ำเสารส น้ำแพสชัน ฟรุต ดื่มกินบำรุงผิวพรรณ สารต้านอนุมูลอิสระมาก เพิ่มภูมิคุ้มกันแก่ร่างกาย ไม่เป็นหวัด-ไอ-จาม แพสชัน ฟรุต หรือ เสาวรสหรือกระทกรกฝรั่ง : มีสองชนิดสีเหลืองและสีม่วง สีม่วงใช้ทำน้ำผลไม้ในอุตสาหกรรมผลไม้กระป๋อง มีปลูกมากบนดอยสูง เคล็ดลับความอร่อย : น้ำเสาวรสที่ได้จากลูกสดๆ ผสมเข้าด้วยน้ำผลไม้อื่น เช่น มะเฟือง สับปะรด แต่งรสตามชอบ กลมกล่อมสุดยอดกว่าดื่มเสาวรสเพียงชนิดเดียว เมล็ด : เมล็ดเยอะเกินใช้ทำอะไรได้บ้าง ที่เมืองหนาวจะแปรรูปเป็นอาหารสัตว์ เนยเทียม ผสมบาล์มนวดแก้ปวดเมื่อย ผสมในครีมผลิตภัณฑ์บำรุงความงาม สรรพคุณ : ฉันดื่มน้ำเสาวรสแล้วรู้สึกดี นอนหลับสบาย ระบายท้องสะดวก ควรดื่มแบบเย็นจัด จะได้สดชื่นเข้าถึงปอด ตับ ไต และ เพื่อนบ้านบอกมาว่า มันเป็นยาอย่างดีต่อริดสีดวงทวารเลยล่ะ ยอดอ่อน : ปรุงอาหาร รสขมเล็กน้อย หวานเป็นลมขมเป็นยา ไม้ดอกสวยอีกชนิดหนึ่ง บ้านท้ายสวนจัดไว้เป็นวัชพืชกลิ่นหอม คือ ต้นดอกบานเย็น เมล็ดร่วงลอยตามน้ำฝนไปติดค้างยังพื้นแผ่นดินตรงไหน จะงอกเป็นต้นอ่อนได้ภายในไม่เกิน 5-7 วัน พอได้ ฝนติดๆกันใบเขียวพรึบพร้อมผลิดอกบานส่งกลิ่นหอมไปทั่วบริเวณ เจริญเติบโตแออัดกันเป็นดงหนาทึบ ฉันจะตัดก็ให้เสียดาย แต่เพื่อความสวยงามรกมากก็ยอมรื้อทิ้งออกเสียบ้าง ไม้ดอกนี้ จะบานดอกในเวลาสี่โมงเย็นตรงไม่มีคลาดเคลื่อน ส่งกลิ่นหอมได้กระทั่งเช้าสิบโมง ก็โรยราอับเฉาลง รอเวลาอวดสีสันอีกครั้งในรอบบ่ายๆของวัน สรรพคุณ : มีมากเกินกว่าที่จะเป็นเพียงต้นดอกไม้หอมเท่านั้น โบราณใช้เหง้าผลิตทำแป้งแก้ฝ้า และทำยาต้มแก้โรคต่างๆ เช่น หัวในดินหรือเหง้า : หั่นตากแดด ต้มจิบเป็นยาขับเหงื่อ ลดไข้ ราก หรือเหง้า : คั้นน้ำสดๆ อมหรือกวาดคอแก้ทอนซิลอักเสบ ใบ : ต้มเป็นยาขับปัสสาวะ ใบสดตำพอกแผลน้ำเหลืองเสีย แผลแห้งเร็ว ตำพอกแก้คัน กลากเกลื้อน โรคผิวหนังต่างๆ ดอกสด : หนึ่งกำมือ ต้มเป็นยาแก้อาเจียนเป็นเลือด เพื่อนบ้านของฉันคนหนึ่ง กินอาหารผิดสำแดง หรือแพ้อาหารทะเล มักเกิดอาการกระอักปนเลือดออกมา ก็ใช้ดอกบานเย็นส่วนหนึ่งต้มร่วมยาหม้อด้วย เมล็ด : ตำละเอียดจะได้แป้งในเมล็ด เป็นยาโรยแผลเน่าพุพอง และใช้เป็นผงแป้ง ถนอมผิวและลบเลือนรอยฝ้าบนใบหน้าได้ดี กระทกรกป่า กระทกรกฝรั่ง และต้นดอกบานเย็น แม้จะถูกเรียกเป็นวัชพืชบ้างในบางเวลา ทว่าประโยชน์นั้นมากมายดังที่กล่าวแล้ว