“การสวดคฤหัสถ์” คือ การแสดงพื้นบ้านของไทยชนิดหนึ่ง เป็นการแสดงจำอวดที่สอดแทรกหลักธรรม เพื่อให้เกิดความบันเทิงใจ และเป็นข้อคิดเตือนใจแก่ผู้ชม เดิมทีการสวดคฤหัสถ์จะสวดให้แก่ผู้มาฟังสวดอภิธรรมศพ โดยจะทำการแสดงหลังจากที่พระสงฆ์สวดอภิธรรมศพในงานศพเสร็จสิ้นแล้ว ต่อมามีการปรับเปลี่ยนไปทำการแสดงยังสถานที่ต่าง ๆ ที่มีผู้ว่าจ้างไปทำการแสดง
การสวดคฤหัสถ์ มีลักษณะคล้ายคลึงกับการสวดศพของพระสงฆ์ เดิมทีการสวดคฤหัสถ์มีพระสงฆ์เป็น ผู้สวด โดยเรียกว่า “นักสวด” ต่อมาในสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช รัชกาลที่ 1 มีการออกประกาศใน กฎหมายตราสามดวง เรื่อง การห้ามพระภิกษุเล่นตลกหยาบโลนในเวลาสวดศพ ทำให้เริ่มมีการสวดคฤหัสถ์ในหมู่ฆราวาส โดยมีพระสงฆ์เป็นผู้ถ่ายทอดความรู้ กลวิธี และทำนองในการสวด นอกจากนี้ ยังมีนักสวดบางคนที่เคยบวชเรียนมาก่อนนำองค์ความรู้ด้านการสวดและการเทศน์มาประยุกต์ใหม่ ทำให้การสวดคฤหัสถ์มีรูปแบบที่เปลี่ยนแปลงไป และมีการปรับเปลี่ยนการสวดคฤหัสถ์ จากเดิมที่จะมีการสวดเฉพาะในงานศพเท่านั้น มาเป็นการออกแสดงการละเล่นตามงานต่าง ๆ ด้วย
สถานที่ที่เป็นที่นิยมในการแสดง สวดคฤหัสถ์ มีทั้งที่วัดและที่บ้าน โดยจะเริ่มการแสดงตั้งแต่ช่วงหัวค่ำเรื่อยไป ผู้แสดงถือตาลปัตรเลียนแบบการสวดศพของพระสงฆ์ มีการตั้งตู้พระธรรมด้านหน้า มีผู้สวด 4 คน ประกอบด้วย คนที่ 1 ตัวตุ๊ย คือ ตัวตลก มีหน้าที่สร้างความตลกขบขันให้แก่ผู้ชม แต่จะต้องอยู่ในแบบแผนของการสวดคฤหัสถ์ คนที่ 2 แม่คู่ (หรือคอหนึ่ง) ทำหน้าที่ขึ้นต้นบทสวดและนำทางบทการแสดง ว่าจะแยกการแสดงออกไปเล่นในชุดใด นอกจากนี้ยังเป็นตัวซักไซ้ตัวตลกให้เกิดความขบขันด้วย คนที่ 3 คอสอง มีหน้าที่เป็นผู้ช่วยแม่คู่ คอยซักสอบคำถามเพิ่มเติม และ คนที่ 4 ตัวภาษา เป็นตัวที่สวดภาษาต่าง ๆ และพูดเลียนสำเนียงภาษาต่าง ๆ ได้ชัดเจน โดยในการสวดคฤหัสถ์นั้น ผู้สวดทุกคนจะต้องมีความรู้เรื่องดนตรีและเพลงไทยเดิม สามารถร้องเพลงได้ดี เพราะเมื่อมาทำการแสดงร่วมกันแล้ว ทุกคนจะต้องสอดประสานรับส่งกัน เพื่อให้การสวดคฤหัสถ์มีความสนุกสนาน และมีอรรถรสมากยิ่งขึ้น แต่ในปัจจุบัน การแสดงสวดคฤหัสถ์ไม่เป็นที่นิยมและหาชมได้ยากมาก เนื่องจากไม่มีการสวดคฤหัสถ์ในงานสวดอภิธรรมศพแล้ว และมีคณะนักแสดงที่สามารถสวดคฤหัสถ์หลงเหลืออยู่เพียงไม่กี่คณะในประเทศไทย
ศูนย์สังคีตศิลป์ ธนาคารกรุงเทพ จัดรายการสังคีตสราญรมย์ ครั้งที่ 171 ‘ภูมิบ้านสราญรมย์’ รับชมการแสดง สวดคฤหัสถ์ จำอวดสวดศพ โดย “คณะมหาเทพบันเทิงศิลป์” ในวันเสาร์ที่ 16 พฤศจิกายน 2562 ณ สถาบันคึกฤทธิ์ ซอยสาทร 1 ถนนสาทร สอบถามรายเอียดและสำรองที่นั่งได้ที่ 0 2230 2062 0 2626 3351-2 รับชมฟรีไม่มีค่าใช้จ่าย
การสวดคฤหัสถ์ มีลักษณะคล้ายคลึงกับการสวดศพของพระสงฆ์ เดิมทีการสวดคฤหัสถ์มีพระสงฆ์เป็น ผู้สวด โดยเรียกว่า “นักสวด” ต่อมาในสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช รัชกาลที่ 1 มีการออกประกาศใน กฎหมายตราสามดวง เรื่อง การห้ามพระภิกษุเล่นตลกหยาบโลนในเวลาสวดศพ ทำให้เริ่มมีการสวดคฤหัสถ์ในหมู่ฆราวาส โดยมีพระสงฆ์เป็นผู้ถ่ายทอดความรู้ กลวิธี และทำนองในการสวด นอกจากนี้ ยังมีนักสวดบางคนที่เคยบวชเรียนมาก่อนนำองค์ความรู้ด้านการสวดและการเทศน์มาประยุกต์ใหม่ ทำให้การสวดคฤหัสถ์มีรูปแบบที่เปลี่ยนแปลงไป และมีการปรับเปลี่ยนการสวดคฤหัสถ์ จากเดิมที่จะมีการสวดเฉพาะในงานศพเท่านั้น มาเป็นการออกแสดงการละเล่นตามงานต่าง ๆ ด้วย
สถานที่ที่เป็นที่นิยมในการแสดง สวดคฤหัสถ์ มีทั้งที่วัดและที่บ้าน โดยจะเริ่มการแสดงตั้งแต่ช่วงหัวค่ำเรื่อยไป ผู้แสดงถือตาลปัตรเลียนแบบการสวดศพของพระสงฆ์ มีการตั้งตู้พระธรรมด้านหน้า มีผู้สวด 4 คน ประกอบด้วย คนที่ 1 ตัวตุ๊ย คือ ตัวตลก มีหน้าที่สร้างความตลกขบขันให้แก่ผู้ชม แต่จะต้องอยู่ในแบบแผนของการสวดคฤหัสถ์ คนที่ 2 แม่คู่ (หรือคอหนึ่ง) ทำหน้าที่ขึ้นต้นบทสวดและนำทางบทการแสดง ว่าจะแยกการแสดงออกไปเล่นในชุดใด นอกจากนี้ยังเป็นตัวซักไซ้ตัวตลกให้เกิดความขบขันด้วย คนที่ 3 คอสอง มีหน้าที่เป็นผู้ช่วยแม่คู่ คอยซักสอบคำถามเพิ่มเติม และ คนที่ 4 ตัวภาษา เป็นตัวที่สวดภาษาต่าง ๆ และพูดเลียนสำเนียงภาษาต่าง ๆ ได้ชัดเจน โดยในการสวดคฤหัสถ์นั้น ผู้สวดทุกคนจะต้องมีความรู้เรื่องดนตรีและเพลงไทยเดิม สามารถร้องเพลงได้ดี เพราะเมื่อมาทำการแสดงร่วมกันแล้ว ทุกคนจะต้องสอดประสานรับส่งกัน เพื่อให้การสวดคฤหัสถ์มีความสนุกสนาน และมีอรรถรสมากยิ่งขึ้น แต่ในปัจจุบัน การแสดงสวดคฤหัสถ์ไม่เป็นที่นิยมและหาชมได้ยากมาก เนื่องจากไม่มีการสวดคฤหัสถ์ในงานสวดอภิธรรมศพแล้ว และมีคณะนักแสดงที่สามารถสวดคฤหัสถ์หลงเหลืออยู่เพียงไม่กี่คณะในประเทศไทย
ศูนย์สังคีตศิลป์ ธนาคารกรุงเทพ จัดรายการสังคีตสราญรมย์ ครั้งที่ 171 ‘ภูมิบ้านสราญรมย์’ รับชมการแสดง สวดคฤหัสถ์ จำอวดสวดศพ โดย “คณะมหาเทพบันเทิงศิลป์” ในวันเสาร์ที่ 16 พฤศจิกายน 2562 ณ สถาบันคึกฤทธิ์ ซอยสาทร 1 ถนนสาทร สอบถามรายเอียดและสำรองที่นั่งได้ที่ 0 2230 2062 0 2626 3351-2 รับชมฟรีไม่มีค่าใช้จ่าย