การเมืองเรื่องฝนแล้ง น้ำท่วม

เสรี พงศ์พิศ www.phongphit.com อีสานมีพื้นที่เกษตรอยู่ 58 ล้านไร่ มีระบบชลประทาน 7 ล้านไร่ เท่ากับร้อยละ 12 ฝนตกภาคอีสานปีหนึ่งประมาณ 1,200 มิลลิเมตร สูงกว่าภาคกลาง แต่อีสานแล้ง ไม่มีระบบเก็บน้ำ ภาคกลางตอนล่าง 19 จังหวัดมีพื้นที่เกษตรอยู่ 21 ล้านไร่ อยู่ในเขตชลประทาน 7 ล้านไร่ คิดเป็นร้อยละ 30 ส่วนใหญ่ทำนาได้ 2 ปี 5 ครั้ง อีสานบางพื้นที่ 5 ปี 2 ครั้ง พื้นที่เกษตรของไทยอยู่ในเขตชลประทานร้อยละ 22 ขณะที่ของเวียดนามชลประทานครอบคลุมถึงร้อยละ 90 เวียดนามปลูกข้าวได้เฉลี่ยประมาณ 850 กิโลต่อไร่ ไทยได้ประมาณ 450 กิโล ซึ่งไม่ใช่เพียงเรื่องน้ำอย่างเดียว แต่เรื่องนโยบาย 3 ลด 3 เพิ่ม ที่เอาจริงเอาจังของเวียดนามด้วย เวียดนามมีพื้นที่ทำนา 46 ล้านไร่ ได้ข้าว 26 ล้านตัน ไทยมีพื้นที่ 66 ล้านไร่ ได้ข้าว 20 ล้านต้น ทั้งๆ ที่เวียดนามโดนพายุทั้งไต้ฝุ่นทั้งดีแปรสชั่นปีหนึ่งไม่รู้กี่ลูก เป็นกันชนให้ไทย แต่น้ำสำคัญที่สุด เพราะถ้าไม่มีน้ำจะทำการเกษตรได้อย่างไร การที่คนอีสานจากถิ่นฐานบ้านเกิดอพยพไปอยู่ภาคอื่นมากมาย สาเหตุสำคัญก็เพราะ “น้ำ” ไปหาพื้นที่ที่มีน้ำเพื่อทำการเพาะปลูก น้ำกินน้ำใช้หาไม่ได้ที่ภาคกลางก็ไปภาคเหนือภาคใต้จนมีหมู่บ้านคนอีสานหลายจังหวัด ตั้งแต่ 2504 ผู้ใหญ่ลีตีกลองประชุม เกือบ 60 ปี ของแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ การแก้ปัญหาน้ำในภาคอีสานถือว่าล้มเหลว ด้านหนึ่งก็มีความพยายามของกระทรวงต่างๆ ที่ตั้งงบลงไปพัฒนาแหล่งน้ำให้ชุมชน เคยไปประเมินเมื่อเกือบ 30 ปีก่อน ที่รัฐไปสร้างสระ บ่อ อ่างเก็บน้ำ ได้ผลไม่ถึงร้อยละ 15 เพราะนั่งเทียนเขียนแผนเอาที่กรุงเทพฯ หรือไม่ข้าราชการในจังหวัดก็ลงไปชี้เอาว่าจะทำตรงไหน วันดีคืนดีหลายชุมชนก็เห็นอ่างน้ำผุดขึ้นกลางทุ่งกลางป่า ไม่มีประโยชน์อะไรนอกจากให้วัวควายไปกินน้ำอาบน้ำ แล้วก็มีฝันกลางวันของนักการเมืองที่คิดการใหญ่ อยากได้เมกะโปรเจคต์เมื่อ 25 ปีก่อน วางแผนทำโครงการโขง-ชี-มูล โดยไม่มี “ข้อมูล” ที่เป็นผลของการวิจัยที่สร้างปัญญา และสร้างคุณค่า ได้แต่สร้างมูลค่าให้นักการเมืองที่หวังหัวคิวและคะแนนเสียง พอเริ่มต้นก็เห็นผลความล้มเหลว ไม่กี่สิบกิโลเมตรที่ผันน้ำโขงจากหนองคายมาอุดรฯ ที่ทำเมื่อปี 2545 และมาประเมินเอาเมื่อปี 2559 ว่าล้มเหลว ฝันสลายหลายแสนล้านของนักการเมืองที่บางกลุ่มวันๆ ได้แต่คิดโครงการใหญ่ สุดท้ายกินหัวคิวไม่เลือกที่ ได้เป็นถึงรัฐมนตรีแต่ติดคุก ที่ประเมินกันหลังจากทำมาได้ 14 ปี คือ การฟังความคิดเห็นของประชาชน ถึงได้ข้อมูลว่า ได้ไม่คุ้มเสีย แทนที่ชาวไร่ชาวนาจะได้ประโยชน์ กลับต้องสียค่าน้ำแพง อ้างว่าเป็นค่าไฟ เพราะต้องสูบน้ำ ไม่ได้ใช้แรงโน้มถ่วงของโลกช่วย คิดว่าอีสานแบนราบเหมือนภาคกลาง เอาโมเดลภาคกลางไปใช้โดยไม่มีการศึกษารายละเอียด ภูมินิเวศของอีสานมีหลากหลายมาก เป็นเทิอกเขาภูพาน เทือกเขาพนมดังรัก เทิอกเขาเพชรบูรณ์ ภูมินิเวศที่เป็นแอ่ง ที่ราบลุ่มต่ำอย่างแอ่งโคราช แอ่งสกลนคร ริมน้ำสาขาน้อยใหญ่ เป็นป่าบุ่งป่าทาม กุด หนอง ที่ราบลอนคลื่นสลับโคกเนิน ป่าโคกในสภาพต่างๆ แต่ละพื้นที่เหมาะแก่การเพาะปลูกพืชที่แตกต่างกัน บางแห่งก็ต้องการแหล่งน้ำเพื่อการประมง ต้องคำนึงถึงระบบนิเวศทั้งบนดินและใต้ดิน ซึ่งมีวงจรของมัน ทำไม่ดีเกลือใต้ดินโผล่ขึ้นมาจนเค็มทั้งแผ่นดินจนทำการเพาะปลูกอะไรไม่ได้ อย่างที่เห็นในหลายจังหวัด ปัญหาน้ำที่อีสานเป็นเรื่องใหญ่มาก 38 หน่วยงานที่เกี่ยวกับน้ำก็ทำอะไรไม่ได้ ตอนนี้มีพรบ.น้ำ 2561 และกำลังมีกฎหมายลูกต่างๆ ตามมา มีหน่วยงานใหม่กำกับนโยบายประสาน 38 หน่วยให้ปฏิบัติการแบบบูรณาการ ฟังดูก็ดี แต่จะเป็นเหล้าเก่าในขวดใหม่หรือไม่ก็คอยดู แก้ปัญหาได้ 2 ระดับ โดยชุมชนเองเหมือนกรณี “ลิ่มทองโมเดล” ตำบลหนองโบสถ์ อำเภอนางรอง จังหวัดบุรีรัมย์ ที่ศึกษาข้อมูลอย่างละเอียดว่า ภูมินิเวศของหมู่บ้านเป็นอย่างไร ปรากฎการณ์แล้งและท่วมจะแก้ไขอย่างไร จนที่สุดก็ทำได้ด้วยความร่วมมือจากหลายฝ่าย ทั้ง “วิชาการ” ที่สร้าง “ปัญญา” ได้จริง หรือแนวทางการจัดการน้ำโดยฝายมีชีวิต ไม่ใช่เพราะได้โมเดลก็ไปปูพรมแบบไร้คุณภาพ รัฐบาลก่อนๆ ก็มีแผนไปทำ “ฝายแม้ว” เป็นหมื่นๆ แห่ง การเอาโมเดลไปปูพรม ไม่มีกระบวนการเรียนรู้ ไปสั่งให้ชาวบ้านทำ บทเรียนที่รัฐบาลจากส่วนกลางไม่เคยเรียนรู้ เพราะใช้แต่อำนาจกับเงิน แก้ปัญหาระดับนโยบายต้องเกิดผลที่การปฏิบัติ พรบ.น้ำดีแค่ไหนก็อาจไม่ช่วย ถ้าไม่เปลี่ยนวิธีคิด หรือ mindset ไม่เอาพื้นที่เป็นตัวตั้ง ไม่ให้ประชาชนมีส่วนร่วมจริง ถ้ารัฐบาลใหม่ ส.ส. ใหม่มีวิสัยทัศน์เรื่องน้ำที่อีสาน จะสร้างฐานความรู้เพื่อให้เกิดปัญญา ส่งเสริมให้ทุนมหาวิทยาลัยทุกจังหวัดทำการวิจัยเพื่อแก้ปัญหาน้ำอย่างเป็นระบบ อาจารย์กำลังตกงาน ชาวบ้านก็ทำวิจัยไทบ้านได้ ประชาสังคมร่วมมือกันทุกฝ่ายจะเกิดพลังมหาศาล นักการเมืองรุ่นใหม่ที่ใส่ใจเรื่องฝนแล้ง น้ำท่วม จะสร้างการเมืองใหม่ สังคมใหม่ได้ เพราะจะให้ชีวิตใหม่แก่ผู้คนจำนวนมาก ปีนี้คนมีญาณบางท่านบอกว่า แล้งหนักแน่นอน ปีหน้าท่วมหนักกว่าปี 2554 หลายเท่า ถึงไม่เชื่อก็ควรหาทางป้องกันแก้ไขอยู่ดี