ปาฐกถาพิเศษศิโรจน์ผลพันธิน : อีกมิติหนึ่งของอุดมศึกษาไทย

รศ.ดร.สุขุม เฉลยทรัพย์

ที่ปรึกษาอธิการบดีมหาวิทยาลัยสวนดุสิต

การก่อตั้งสถาบันทางการศึกษาขึ้นใหม่เป็นกระบวนการที่มีนัยสำคัญอย่างยิ่งต่อโครงสร้างและพลวัตของระบบนิเวศทางการศึกษา ตลอดจนมีผลกระทบต่อสังคมในวงกว้าง ภายใต้บริบทของการแข่งขันทางวิชาการที่เข้มข้นและการเปลี่ยนแปลงทางสังคม เศรษฐกิจ และเทคโนโลยีอย่างรวดเร็ว การเปิดตัวสถาบันใหม่ ๆ นอกจากจะเป็นพิธีการทางการเพื่อแสดงตัวตนของสถาบันใมห่แล้ว ยังเป็นกลยุทธ์เชิงสถาบันที่ต้องอาศัยการวางแผนอย่างรอบด้าน เพื่อประกาศอัตลักษณ์ วิสัยทัศน์ และพันธกิจของสถาบันต่อสาธารณชน

องค์ประกอบสำคัญอย่างหนึ่งที่ปรากฏเสมอ ๆ ในพิธีเปิดสถาบันทางการศึกษาใหม่ คือการจัดให้มี "ปาฐกถาพิเศษ" (Inaugural Lecture) ซึ่งเป็นกลไกสื่อสารที่เชื่อมโยงสถาบันกับขนบธรรมเนียมทางวิชาการที่ได้รับการยอมรับของสังคม ปาฐกถาพิเศษทำหน้าที่สร้างบรรยากาศทางวิชาการที่เป็นมิตรแต่เข้มข้น รวมถึงมีบทบาทเชิงสัญลักษณ์ที่สำคัญในการวางรากฐานความน่าเชื่อถือ (Credibility) และความชอบธรรม (Legitimacy) ของสถาบันในระยะเริ่มต้น

จากกรอบแนวคิดของสถาบันนิยมใหม่ (Neo-institutionalism) พิธีกรรมทางวิชาการ เช่น ปาฐกถาพิเศษ มองว่าเป็นเครื่องมือสำคัญในการสร้างการยอมรับจากผู้มีส่วนได้ส่วนเสียทั้งภายในและภายนอกสถาบัน ไม่ว่าจะเป็นนักบริหาร นักวิชาการ นักศึกษา ผู้ปกครอง หน่วยงานภาครัฐ และภาคเอกชน การเลือกหัวข้อ ผู้บรรยาย/องค์ปาฐก ตลอดจนรูปแบบการจัดงาน ต้องอาศัยการวางแผนเชิงกลยุทธ์ที่รอบคอบเพื่อสื่อสารภาพลักษณ์และคุณค่าหลักที่สถาบันต้องการนำเสนอสู่สังคม ปาฐกถาพิเศษยังทำหน้าที่วางรากฐานทางวัฒนธรรมองค์กร ถ่ายทอดปรัชญา วิสัยทัศน์ และแนวทางการพัฒนาในระยะยาวผ่านเนื้อหาและการนำเสนอที่ลึกซึ้ง โดยเนื้อหาที่นำเสนอควรเชื่อมโยงกับบริบทสังคมปัจจุบัน และสะท้อนบทบาทของสถาบันในฐานะกลไกขับเคลื่อนการพัฒนาสังคมและเศรษฐกิจ

ในด้านของทุนทางสังคม (Social Capital) การจัดปาฐกถาพิเศษนับเป็นโอกาสสำคัญของการสร้างและเสริมสร้างเครือข่ายความสัมพันธ์ทางสังคมผ่านการเชิญผู้ทรงคุณวุฒิ นักวิชาการชั้นนำ ผู้นำทางความคิด และผู้มีอิทธิพลจากหลากหลายภาคส่วนมาร่วมงาน การรวมตัวของบุคคลต่าง ๆ นี้ มีความหมายเชิงสัญลักษณ์และเป็นรากฐานสำหรับการสร้างพันธมิตรและความร่วมมือเชิงวิชาการใน ระยะยาวทั้งด้านการเรียนการสอน การวิจัย การพัฒนาองค์ความรู้ และการระดมทรัพยากรที่จำเป็นต่อการเติบโตของสถาบัน

นอกจากนี้ ปาฐกถาพิเศษยังมีบทบาทสำคัญในเชิงประชาสัมพันธ์ (Public Relations) โดยการนำเสนอเนื้อหาที่สอดคล้องกับวิสัยทัศน์ของสถาบัน ผ่านองค์ปาฐก (Speaker) ที่มีความน่าเชื่อถือและได้รับการยอมรับในระดับชาติหรือสากลจะส่งผลโดยตรงต่อการเสริมสร้างภาพลักษณ์เชิงบวกและความเชื่อมั่นในตัวสถาบันต่อสาธารณชน อีกทั้งเป็นการประกาศให้เห็นว่าสถาบันมิได้เกิดขึ้นจาก ความบังเอิญ แต่เป็นผลผลิตของการวางแผนอย่างมีวิสัยทัศน์ และการมุ่งมั่นพัฒนาศักยภาพของประเทศ

ในมิติของการสร้างบรรยากาศทางวิชาการ ปาฐกถาพิเศษทำหน้าที่เป็นแหล่งบ่มเพาะแรงบันดาลใจ กระตุ้นความใฝ่รู้ เปิดพื้นที่สำหรับการตั้งคำถาม และการแลกเปลี่ยนแนวคิดเชิงลึกในหมู่คณาจารย์ นักศึกษา ผู้บริหาร และแขกผู้มีเกียรติ กระบวนการนี้มีความสำคัญไม่น้อยกว่าการวางโครงสร้างทางวิชาการ เพราะเป็นเสมือนการเพาะเมล็ดพันธุ์แห่งความคิดใหม่ ๆ ที่จะต่อยอดเป็นนวัตกรรมและการเปลี่ยนแปลงที่ยั่งยืนในอนาคต ตลอดจนเป็นการสร้างเครือข่ายทางสังคมที่แข็งแกร่งระหว่างสถาบันกับสังคม ซึ่งจะส่งผลให้การดำเนินงานของสถาบันเข้มแข็ง มีประสิทธิภาพ/ประสิทธิผล และได้รับการสนับสนุนอย่างต่อเนื่อง

ในเชิงประวัติศาสตร์ ปาฐกถาพิเศษที่จัดขึ้นในวันเปิดสถาบันใหม่ถือเป็นหลักฐานสำคัญที่บันทึกเจตจำนง แนวคิด และค่านิยมของผู้ก่อตั้ง เพื่อเป็นแนวทางการสืบทอด พัฒนา และตีความใหม่ของคนรุ่นต่อไป ปาฐกถาพิเศษไม่ใช่เป็นพิธีกรรมเท่านั้น แต่ยังเป็นจุดเริ่มต้นของการสร้าง "เรื่องเล่า" (Narrative) ขององค์กรที่จะคงอยู่และเติบโตต่อเนื่องในระบบนิเวศทางวิชาการ

ตัวอย่างหนึ่งที่สะท้อนบทบาท “ปาฐกถาพิเศษ” ดังกล่าวอย่างชัดเจน คือ การเปิดตัว สถาบันศิโรจน์ผลพันธิน ซึ่งกำหนดจัดปาฐกถาพิเศษศิโรจน์ผลพันธิน ครั้งที่ 1 เรื่อง "บทบาทอุดมศึกษาไทยกับการพัฒนาประเทศ" โดยได้รับเกียรติจาก ศาสตราจารย์พิเศษ ดร.ศุภชัย พานิชภักดิ์ เป็นองค์ปาฐก โดยปาฐกถาพิเศษฯจะจัดขึ้นในวันพุธที่ 7 พฤษภาคม 2568 เวลา 09.00–11.30 น. ณ ห้องประชุมชั้น 5 อาคารสำนักงานมหาวิทยาลัย มหาวิทยาลัยสวนดุสิต เขตดุสิต กรุงเทพมหานคร (สอบถามเพิ่มเติมที่คุณสุขทิพย์ 02 244 5494)

สำหรับการจัดปาฐกถาพิเศษศิโรจน์ผลพันธินครั้งนี้ นอกจากจะเป็นวาระสำคัญของการฉลองการก่อตั้งสถาบันใหม่แล้ว และยังเป็นโอกาสสำคัญในการประกาศบทบาทของสถาบันศิโรจน์ผลพันธินในฐานะพลังปัญญาของสังคมที่จะก้าวเข้ามามีส่วนร่วมสำคัญในการพัฒนาสังคม เศรษฐกิจ และการศึกษาไทยให้ก้าวหน้ายิ่งขึ้น

สถาบันศิโรจน์ผลพันธินแห่งมหาวิทยาลัยสวนดุสิต จึงขอเรียนเชิญผู้บริหาร คณาจารย์ นักวิชาการ นักศึกษา ตลอดจนผู้สนใจในประเด็นการศึกษากับการพัฒนาประเทศ เข้าร่วมรับฟังปาฐกถาพิเศษฯ ครั้งประวัติศาสตร์นี้ เพื่อร่วมเป็นส่วนหนึ่งของ การเปิดตัวสถาบันและร่วมจุดประกายแนวคิดใหม่ที่มีบทบาทสำคัญต่อการขับเคลื่อนอนาคตของประเทศไปด้วยกัน