รศ.ดร.สุขุม เฉลยทรัพย์
ที่ปรึกษาสวนดุสิตโพล มหาวิทยาลัยสวนดุสิต
การเล่าเรื่อง หรือ Storytelling เป็นศิลปะที่มีมาตั้งแต่สมัยโบราณก่อนที่จะมีการบันทึกเป็นลายลักษณ์อักษร ดังนั้น จึงไม่สามารถระบุบุคคลหรือกลุ่มคนที่ริเริ่มการเล่าเรื่องได้อย่างชัดเจน อย่างไรก็ตามมีความเชื่อว่าการเล่าเรื่องเกิดขึ้นพร้อมๆ กับการสื่อสารของมนุษย์ในยุคก่อนประวัติศาสตร์ มนุษย์ยุคแรกเริ่มใช้ภาพเขียนสีบนผนังถ้ำในการบันทึกและถ่ายทอดเหตุการณ์สำคัญ เช่น การล่าสัตว์ การเดินทาง และพิธีกรรมต่างๆ ซึ่งเป็นรูปแบบหนึ่งของการเล่าเรื่อง นอกจากนี้ ยังมีหลักฐานว่ากลุ่มชนพื้นเมืองโบราณในหลายภูมิภาคของโลก เช่น อเมริกาเหนือ ออสเตรเลีย แอฟริกา และเอเชีย ล้วนมีประเพณีการเล่าเรื่องผ่านการบอกเล่า การร้องเพลง และการแสดงออกทางศิลปะต่างๆ เพื่อถ่ายทอดความเชื่อ ขนบธรรมเนียม และประวัติศาสตร์ของกลุ่มชนนั้นๆ การเล่าเรื่องเป็นกิจกรรมที่เกิดขึ้นพร้อมๆ กับการสื่อสารของมนุษย์ยุคแรกเริ่ม และได้รับการสืบทอดเป็นมรดกทางวัฒนธรรมจากรุ่นสู่รุ่นในทุกสังคมของมนุษยชาติ
ปัจจัยสำคัญที่ทำให้การเล่าเรื่องเป็นที่นิยมกันอย่างกว้างขวางในหลายแวดวง เนื่องจาก 1. เป็นวิธีการถ่ายทอดข้อมูล ความรู้ และประสบการณ์ที่เข้าใจง่าย การนำเสนอในรูปแบบเรื่องราวช่วยให้ผู้ฟังสามารถจดจำและซึมซับสิ่งที่ต้องการสื่อสารได้ดีกว่าการบรรยายแบบตรงไปตรงมา 2. สร้างความบันเทิงและดึงดูดความสนใจ การเล่าเรื่องที่ดีสามารถกระตุ้นอารมณ์และจินตนาการของผู้ฟัง ทำให้เกิดความผูกพันและติดตามเนื้อเรื่อง 3. ถ่ายทอดขนบธรรมเนียม ประเพณี และวัฒนธรรม นิทานพื้นบ้าน ตำนาน และเรื่องเล่าสามารถสะท้อนภูมิปัญญาและมรดกทางวัฒนธรรมของแต่ละชุมชนหรือประเทศ 4. สร้างแรงบันดาลใจและปลูกฝังคุณค่า เรื่องราวที่ดีสามารถสอดแทรกคติสอนใจ แนวคิด และค่านิยมที่ดีงาม เพื่อให้ผู้ฟังได้เรียนรู้และนำไปปรับใช้ในชีวิต และ 5. พัฒนาทักษะการคิดวิเคราะห์และจินตนาการ การวิเคราะห์เรื่องราว ตัวละคร แก่นเรื่อง และข้อคิดต่างๆ ช่วยฝึกฝนความคิดเชิงวิพากษ์และจินตนาการของผู้ฟัง
การเล่าเรื่องที่นำมาใช้ในวงการศึกษาครอบคลุมหลายสาขาวิชา อาทิ การศึกษาปฐมวัย ครูใช้การเล่านิทานเพื่อกระตุ้นจินตนาการ พัฒนาทักษะการฟังและการเล่าของเด็กเล็ก Digital Storytelling เป็นการสอนด้วยการให้นักเรียนสร้างสรรค์เรื่องราวด้วยมัลติมิเดีย เพื่อฝึกทักษะการคิดวิเคราะห์และเทคโนโลยีดิจิทัล การศึกษาสำหรับผู้ใหญ่และธุรกิจ ใช้การเล่าเรื่องผ่าน Case study เพื่อให้ผู้เรียนเข้าใจแนวคิดและวิธีแก้ปัญหาได้ดีขึ้น การสอนวรรณคดีและประวัติศาสตร์ ผู้สอนใช้เทคนิคการเล่าเรื่องเพื่อนำเสนอเนื้อหาให้น่าสนใจและดึงดูดความสนใจของผู้เรียน และการเล่าเรื่องช่วยให้ผู้เรียนเข้าใจบทเรียนได้ง่ายขึ้น ถ่ายทอดคุณค่าและวัฒนธรรม ตลอดจนกระตุ้นจินตนาการและความคิดสร้างสรรค์ เป็นต้น
การเล่าเรื่องเป็นเทคนิคที่นิยมนำมาใช้ทั้งในการเรียนการสอนและในองค์กรธุรกิจ เนื่องจากมีประโยชน์ในการถ่ายทอดความรู้ สร้างความผูกพัน และกระตุ้นแรงบันดาลใจ ดังนี้
ด้านการเรียนการสอน 1. ช่วยให้ผู้เรียนเข้าใจบทเรียนได้ง่ายขึ้นผ่านการฟังหรืออ่านเรื่องราว 2. กระตุ้นให้ผู้เรียนมีส่วนร่วมและสนใจในบทเรียนมากขึ้น 3. ช่วยพัฒนาจินตนาการและความคิดสร้างสรรค์ของผู้เรียน และ 4. ถ่ายทอดคุณค่า วัฒนธรรม และบทเรียนชีวิตผ่านนิทานและตำนาน
ด้านองค์กรธุรกิจ 1. ใช้เล่าเรื่องราวความสำเร็จของบริษัท แบรนด์ หรือผลิตภัณฑ์ เพื่อสร้างความผูกพันกับลูกค้า 2. สื่อสารวิสัยทัศน์ เป้าหมาย และค่านิยมองค์กรให้พนักงานเข้าใจและปฏิบัติตาม 3. ใช้ในการฝึกอบรมและพัฒนาผู้นำผ่านการเล่าเคสตัวอย่าง และ 4. เป็นเครื่องมือในการแลกเปลี่ยนความรู้และประสบการณ์ระหว่างพนักงาน
ทำไม? การเล่าเรื่อง จึงกลายเป็นเทรนด์ (Trend) ที่ได้รับความนิยมเพิ่มมากขึ้นนับตั้งแต่ปี 2024 เป็นต้นมา ในหลายๆ ด้าน 1. การตลาดยุคดิจิทัล แบรนด์สินค้าและบริการต่างๆ ใช้การเล่าเรื่องเพื่อสร้างการรับรู้ ความผูกพัน และสร้างประสบการณ์ที่น่าจดจำให้กับลูกค้า 2. การเรียนรู้แบบผสมผสาน การนำเสนอเนื้อหาการเรียนรู้ผ่านการเล่าเรื่องเป็นวิธีที่ช่วยให้ผู้เรียนสามารถจดจำและทำความเข้าใจได้ง่ายขึ้น 3. การสื่อสารภายในองค์กร องค์กรต่างๆ นำการเล่าเรื่องมาใช้เพื่อถ่ายทอดวัฒนธรรมองค์กร สร้างแรงบันดาลใจ และแลกเปลี่ยนความรู้และประสบการณ์ระหว่างพนักงาน 4. การพัฒนาผู้นำ การใช้การเล่าเรื่องในการฝึกอบรมผู้นำช่วยให้สามารถเรียนรู้การสื่อสารและการสร้างแรงบันดาลใจแก่ผู้อื่นได้ดีขึ้น 5. โปรแกรมประยุกต์ปัญญาประดิษฐ์ เช่น ChatGPT เริ่มมีความสามารถในการสร้างสรรค์เนื้อเรื่องและวรรณกรรมที่น่าสนใจ เพิ่มโอกาสในการประยุกต์ใช้ Storytelling มากยิ่งขึ้น
เทคนิคการเล่าเรื่องได้รับความนิยมในหลากหลายสาขา เพราะเป็นวิธีการสื่อสารที่มีประสิทธิภาพในการถ่ายทอดเนื้อหา สร้างความผูกพันและประสบการณ์ที่น่าจดจำนั่นเอง...