เดือนตุลาคมเป็นเดือนที่มีวันสำคัญของชาติอีกวันหนึ่งคือ วันปิยมหาราช 23 ตุลาคม เนื่องจากเป็นวันคล้ายวันสวรรคตของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5 พระมหากษัตริย์ที่ทรงเป็นที่รักยิ่งของพสกนิกรไทย พระองค์ทรงมีพระมหากรุณาธิคุณทั้งในการปกครองบ้านเมืองและพระราชทานความร่มเย็นเป็นสุขแก่พสกนิกรทุกหมู่เหล่า จึงพร้อมใจกันถวายพระราชสมัญญานามพระองค์ “พระปิยมหาราช” อันมีความหมายว่า “พระมหากษัตริย์ที่ทรงเป็นที่รักยิ่งของปวงชน” โดยหนึ่งในพระมหากรุณาธิคุณอันยิ่งใหญ่ของพระองค์ คือ การประกาศเลิกทาส ทำให้ปวงชนชาวไทยได้เป็นไทมาจวบจนทุกวันนี้
นอกเหนือจากพระราชกรณียกิจของพระองค์นานานัปการ ทั้งด้านการศึกษา สาธารณสุข การสื่อสาร และระบบเงินตรา ที่พสกนิกรไทยจะได้พึงรำลึกนั้น พระบรมราโชวาทของพระองค์นั้นยังทรงคุณค่า เป็นอกาลิโก ที่สามารถนำมาปรับใช้ได้ในกาลปัจจุบัน จึงขอนำความจากหนังสือ พระบรมราโชวาทในหลวงรัชกาลที่ 5 บางช่วงบางตอนมานำเสนอ พระบรมราโชวาทในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวที่ได้จัดพิมพ์ในเล่มนี้ เป็นพระบรมราโชวาทซึ่งมีไปพระราชทานพระบรมโอรสาธิราช และอีกภาคหนึ่งมีพระราชทานพระเจ้าลูกยาเธอ เนื่องในโอกาสเสด็จออกไปศึกษาวิชา ณ ต่างประเทศ เพื่อพุทธศักราช 2428 แต่เนื้อความล้วนเป็นคติสอนใจที่เป็นผลได้แก่ผู้อ่านทั่วไป
“…ขอรวมใจความลงแต่เพียงว่าเมื่อพ่อได้รับราชสมบัติในเวลาอายเพียง 15 ปีเท่านั้น เหมือนตะเกียงริบหรี่จวนระดับ แต่อาศัยด้วยปฏิบัติอธิษฐานน้ำใจในความสัตย์ธรรมมิได้วู่วามและมิได้อาฆาตปองร้ายต่อผู้
ใค ตั้งใจประพฤติตามแบบอย่างพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวในต้นพระบรมราชวงศ์ซึ่งได้ทรงประพฤติมาและอาศัยความอุดสาหะความพิจารณาเนืองนิตย์ จึงได้มีความเจริญรุ่งเรืองสึบมาขนถึงเพียงนี้ บัดนี้มีความวิตกด้วยลูกที่จะสืบสันตติวงศ์นี้ ไปภายหน้า เมื่อมิได้ศึกษาการเก่าอันพระเข้าแผ่นดินในพระบรมวงศ์เราได้ประพฤติมา และพลุ่งพล่านเปลี่ยนใหม่ต่อเก่าทิ้งเก่าใช้ใหม่ หรือมีอายุน้อย จะได้รับแต่คำแนะนำจากผู้ ซึ่งใจพาลสันดานหยาบอันไม่สามารถจะปกครองรักษาแผ่นดินได้ ก็จะทำใจปรวนแปรไปต่างๆ การในบ้านเมืองก็จะไม่เป็นปรกติเรียบร้อยได้
ถ้าหากเป็นเช่นนั้นแล้วศัตรูภายนอกอันยิ่งมีกำลังแรงกล้าขึ้นกว่าแต่ก่อนหลายสิบเท่านักนั้นก็จะพลันมีช่อง โอกาสที่จะทำลายล้งวงศ์ตระกูลเราให้เสื่อมสูญไป จึงขอเตือนให้คิดการให้ยาวให้กว้าง อย่าคิดแค่ชนะ
สั้น ๆ ดีง่ายๆ จงเดินไปตามเบบแห่งบรรพบุรุษของเราได้ทรงประพฤติมา คือปฏิบัติอธิษฐานน้ำพระหฤทัยอยู่ในสัตย์ธรรมอันชื่อตรง มิได้ตกไปในอคติ 4 ประการ และประกอบการโอบอ้อมอารีด้วยสังดหวัตถุเป็นต้น ข้อความทั้งหลายนั้นกล่าวมาแต่ย่อ ๆ ทุกเรื่อง เมื่อจะไคร่ทราบความละเอียดจงหาความพิสดารดูในหนังสือต่าง ๆ เถิด
เรื่องนี้เป็นเรื่องหนึ่ง ซึ่งจะได้สอนไว้ให้เป็นเครื่องแนะนำ จะรู้คิดพิจารณาทั้งปวงให้กว้างขวางขึ้น ขอให้จำไว้ในใจและปฏิบัติตาม อย่าได้ประมาท
ขอเติมท้ายว่าผู้ซึ่งรังเกียจว่าจะเบีนศัตรู ถ้ายิ่งขืนทำท่าเป็นศัตรูตอบ พอที่จะไม่เป็นก็ต้องเป็น ข้อนี้ขอไห้ตริตรองจงมาก…”
อ้างอิง หนังสือพระบรมราโชวาท ในหลวงรัชกาลที่ 5 พิมพ์เป็นอนุสรณ์ในงานฌาปณกิจศพ นายศุข สงวนน้อย ณ เมรุวัดมกุฏกษัตริยาราม วันที่ 13 มกราคม 2509 หอสมุดแห่งชาติกาญจนาภิเษก สงขลา (https://www.finearts.go.th/songkhlalibraryk/view/16705-%E0%B8%9E%E0%B8%A...)