เหรียญที่ระลึกมหาสมณุตมาภิเษก (เหรียญปวเรศ)

สัปดาห์พระเครื่อง/ อ.ราม วัชรประดิษฐ์

วัตถุมงคลที่สร้างขึ้นโดยท่านเจ้าประคุณสมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาปวเรศวริยาลงกรณ์ แห่งวัดบวรนิเวศวิหาร ที่ผู้คนส่วนใหญ่มักจะรู้จักในนามของ “พระกริ่งปวเรศฯ” สุดยอดของพระกริ่งในประเทศไทย นอกจากพระกริ่งแล้วก็ยังมีเหรียญที่สร้างโดยท่านเจ้าคุณฯ เช่นกัน นั่นก็คือ เหรียญที่ระลึกมหาสมณุตมาภิเษก (เหรียญปวเรศ) หรือเหรียญบาตรน้ำมนต์ นับเป็นเหรียญเก่าแก่และเป็นที่นิยมสะสมกันอย่างกว้างขวาง เหรียญนี้นอกจากจะมีพุทธคุณเป็นเลิศแล้ว จุดเด่นของเหรียญก็มีความแปลกตา

เหรียญที่ระลึกมหาสมณุตตมาภิเศก เหรียญมือ

ในหนังสือ "เหรียญที่ระลึก กรุงรัตนโกสินทร์ พ.ศ. 2325-2525" ที่กรมธนารักษ์ กระทรวงการคลัง จัดพิมพ์ขึ้นเพื่อร่วมเฉลิมฉลองสมโภชกรุงรัตนโกสินทร์ 200 ปี ได้กล่าวเกี่ยวกับประวัติความเป็นมาของเหรียญโดยสรุปไว้ว่า สร้างขึ้นเพื่อเป็นที่ระลึกใน "พระราชพิธีมหาสมณุตมาภิเษก" เลื่อนพระอิสริยยศของ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระปวเรศวริยาลงกรณ์ เมื่อวันที่ 27 พฤศจิกายน พ.ศ. 2434 จึงมีชื่อเรียกอีกชื่อหนึ่งว่า “เหรียญที่ระลึกมหาสมณุตมาภิเษก” แต่โดยทั่วไปนิยมเรียกกันสั้น ๆ ว่า “เหรียญปวเรศ” โดยมีการจัดสร้างเป็น 2 แบบ คือ เหรียญปวเรศแบบ 1 เรียกว่า “เหรียญบาตรน้ำมนต์” และ เหรียญปวเรศแบบ 2 เรียกว่า “เหรียญมือ”

เหรียญบาตรน้ำมนต์ ลักษณะเป็นเหรียญทองแดงรูปไข่ ขอบเรียบ กว้าง 44 มิลลิเมตร ยาว 55 มิลลิเมตร พิมพ์ด้านหน้า: เป็นรูปอัฐบริขาร พัดยศ และเบญจปฎลเศวตฉัตร (ฉัตรขาว 5 ชั้น) มีอักษรเป็นภาษามคธว่า "อยํโข สุขิโต โหติ นิทฺทุกฺโข นิรุปทฺทโว อนันตราโย ติฎฺเฐยฺย สพฺพโสตฺถี ภวนฺตุ เต" ซึ่งแปลว่า "ผู้นี้แลมีความสุข ไร้ความทุกข์ ไร้อุปัทวะ ไม่มีอันตราย พึงดำรงอยู่ ขอความสวัสดีจงมีแด่ท่าน"

เหรียญที่ระลึกมหาสมณุตมาภิเษก เหรียญบาต์นํ้ามนต์ (เหรียญปวเรศ)

เครื่องอัฐบริขารและเครื่องใช้ต่าง ๆ ที่ปรากฏในเหรียญ มีทั้งหมด 9 อย่าง คือ 1.ไตรครอง (สบง, ประคดเอว, อังสะ, จีวร, สังฆาฏิ, ผ้ารัดอก, ผ้ากราบ) 2.บาตร (มีเชิงรองพร้อมฝา, ถลกบาตร สายโยค ถุงตะเคี่ยว) 3.มีดโกน พร้อมหินลับมีด 4.เข็มเย็บผ้า พร้อมกล่องเข็มและด้าย 5.เครื่องกรองน้ำ (ธมฺมกรก) 6.จีวร สบง อังสะ ผ้ากราบ ชุด 2 (อาศัย) 7.ตาลปัตร, ย่าม, ผ้าเช็ดหน้า, ร่ม, รองเท้า 8.ตะเกียง, ไฟฉาย, นาฬิกาปลุก 9.กาต้มน้ำ, ถ้วยน้ำ

พิมพ์ด้านหลัง: มีข้อความว่า "ที่ระฤก งาน มหาสมณุตตมาภิเศก พระเจ้าบรมวงษเธอ กรมสมเด็จพระปวเรศวริยาลงกรณ์ วันที่ 27 พฤศจิกายน รัตนโกสินทรศก ๑๑๐"

ส่วนเหรียญมือ สร้างขึ้นเพื่อพระราชทานเป็นรางวัลโต๊ะเครื่อง ลักษณะเป็นเหรียญทองแดงรูปไข่ เจาะรูสี่เหลี่ยมตรงกลาง กว้าง 44 มิลลิเมตร ยาว 55 มิลลิเมตร พิมพ์ด้านหน้า: รอบเหรียญเป็นรูปมือ ด้านซ้ายเป็นรูปมือขวาแบมือ ด้านขวาเป็นรูปมือซ้ายแบมือ มีด้านละ 4 มือ โดยแสดงท่านิ้วมือต่าง ๆ กัน ตรงกลางตอนล่างเป็นมือซ้ายแบมือเหยียดนิ้วตรงทั้ง 5 นิ้ว รวมทั้งหมดมี 9 มือ เหนือรูปสี่เหลี่ยมเจาะรูยกขอบจะเป็นฉัตรตาดขาว 5 ชั้น มีระบาย 2 ชั้นขอบระบายติดแถบ พิมพ์ด้านหลัง: เป็นอักษรไทยประดิษฐ์เลียนแบบตัวอักษรจีน พาดเป็นสี่แฉกอ่านข้างบนลงล่างว่า "มหาสมณุตมาภิเศก ร.ศ. ๑๑๐"

เหรียญที่ระลึกมหาสมณุตมาภิเษก เหรียญบาต์นํ้ามนต์ (เหรียญปวเรศ)

จะเห็นได้ว่า เหรียญปวเรศทั้ง 2 แบบ นับเป็นเหรียญที่มีการออกแบบแม่พิมพ์ที่ค่อนข้างแปลกและมีความงดงามมาก จึงนับเป็นเหรียญที่มีคุณค่าและเป็นที่แสวงหาในวงการสูงพอควร แต่จำนวนการจัดสร้างนั้นน้อยมาก หาดูหาเช่ายากมากครับผม