วันที่ 29 ธ.ค.2568 ผศ.ดร.เชษฐา ทรัพย์เย็น” อาจารย์ภาควิชาการบริหารและจัดการเมือง วิทยาลัยพัฒนามหานคร มหาวิทยาลัยนวมินทราธิราช กล่าวถึงกรณีพรรคประชาชนจะเปลี่ยนผู้สมัคร สส. เขต 33 กทม. ภายหลังการรับสมัครและจัดสรรหมายเลขผู้สมัครโดย กกต.ว่า
1. สถานะทางกฎหมายของการเป็น “ผู้สมัคร” ภายหลังการรับรองโดย กกต.
ภายใต้หลักกฎหมายเลือกตั้ง การสมัครรับเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรจะสมบูรณ์ก็ต่อเมื่อคณะกรรมการการเลือกตั้ง (กกต.) ได้ดำเนินการรับสมัคร ตรวจสอบเอกสาร และออกหนังสือรับรองการเป็นผู้สมัคร รวมถึงจัดให้มีการจับสลากหมายเลขผู้สมัครแล้ว เมื่อกระบวนการดังกล่าวเสร็จสิ้นลง สถานะของบุคคลนั้นย่อมเป็น “ผู้สมัครโดยชอบด้วยกฎหมาย” อย่างสมบูรณ์
ในกรณีของผู้สมัคร ส.ส. กรุงเทพมหานคร เขต 33 พรรคประชาชน ซึ่ง กกต. ได้รับสมัครและจัดสรรหมายเลขผู้สมัครไปแล้วตั้งแต่วันที่ 27 ธันวาคม 2568 การสมัครย่อมถือว่าเสร็จสิ้นตามขั้นตอนทางกฎหมายแล้ว การเปลี่ยนแปลงสถานะผู้สมัครภายหลังจากนั้นจึงไม่อาจกระทำได้โดยง่าย เว้นแต่จะมีบทบัญญัติแห่งกฎหมายที่ให้อำนาจไว้อย่างชัดแจ้ง
2. หลัก “หนึ่งพรรคหนึ่งผู้สมัครต่อหนึ่งเขต” กับข้อจำกัดทางกฎหมาย
กฎหมายเลือกตั้งกำหนดหลักการสำคัญว่า พรรคการเมืองสามารถส่งผู้สมัครรับเลือกตั้งแบบแบ่งเขตได้เพียงหนึ่งคนต่อหนึ่งเขตเลือกตั้งเท่านั้น หลักการดังกล่าวมีวัตถุประสงค์เพื่อคุ้มครองความเสมอภาคของการแข่งขันทางการเมือง และป้องกันไม่ให้พรรคการเมืองใช้กลไกทางกฎหมายเพื่อสร้างความได้เปรียบเหนือคู่แข่ง
เมื่อพรรคประชาชนได้ใช้สิทธิส่งผู้สมัครในเขตเลือกตั้งดังกล่าวไปแล้ว และ กกต. ได้รับรองการสมัครอย่างเป็นทางการ สิทธิในการส่งผู้สมัครของพรรคในเขตนั้นย่อมสิ้นสุดลง การจะส่งบุคคลอื่นเข้ามาแทนที่ จึงเท่ากับเป็นการใช้สิทธิเกินกว่าที่กฎหมายบัญญัติไว้ ซึ่งอาจขัดต่อหลักความชอบด้วยกฎหมาย
3. ประเด็นการถอนตัวของผู้สมัครกับอำนาจของ กกต.
ในทางปฏิบัติ กฎหมายเลือกตั้งไม่ได้เปิดช่องให้ผู้สมัครสามารถถอนตัวได้อย่างเสรีภายหลังจากที่ กกต. รับรองการสมัครและจัดสรรหมายเลขแล้ว ยกเว้นในกรณีที่ศาลหรือ กกต. มีคำวินิจฉัยว่าผู้สมัครขาดคุณสมบัติหรือมีลักษณะต้องห้ามตามกฎหมาย ซึ่งเป็นกระบวนการ “ตัดสิทธิ” ไม่ใช่การ “เปลี่ยนตัว”
หาก กกต. จะอนุญาตให้พรรคการเมืองส่งผู้สมัครรายใหม่เข้ามาแทนที่ผู้สมัครเดิม จึงต้องมีฐานอำนาจทางกฎหมายที่ชัดเจน มิฉะนั้นการกระทำดังกล่าวอาจถูกมองว่าเป็นการใช้อำนาจเกินขอบเขต และเสี่ยงต่อการถูกตรวจสอบหรือโต้แย้งในทางกฎหมายภายหลัง
4. หลักรัฐธรรมนูญว่าด้วยการเลือกตั้งที่สุจริต เที่ยงธรรม และเสมอภาค
รัฐธรรมนูญกำหนดหลักการพื้นฐานของการเลือกตั้งไว้ชัดเจนว่า ต้องเป็นไปโดยสุจริต เที่ยงธรรม เสมอภาค และเป็นธรรมต่อผู้สมัครและพรรคการเมืองทุกฝ่าย หาก กกต. อนุญาตให้พรรคการเมืองหนึ่งสามารถเปลี่ยนตัวผู้สมัครได้ภายหลังจากที่กระบวนการรับสมัครเสร็จสิ้นแล้ว ขณะที่พรรคการเมืองอื่นไม่สามารถกระทำได้ในลักษณะเดียวกัน ย่อมอาจถูกตีความว่าเป็นการเลือกปฏิบัติ และเป็นการเอื้อประโยชน์แก่พรรคการเมืองใดพรรคการเมืองหนึ่ง
สถานการณ์เช่นนี้ไม่เพียงกระทบต่อความชอบด้วยกฎหมายของกระบวนการเลือกตั้งเท่านั้น แต่ยังบั่นทอนความเชื่อมั่นของสาธารณชนต่อความเป็นกลางและความน่าเชื่อถือขององค์กรอิสระตามรัฐธรรมนูญอีกด้วย
5. ผลทางกฎหมายที่อาจเกิดขึ้นต่อกระบวนการเลือกตั้ง
หากมีการอนุญาตให้เปลี่ยนตัวผู้สมัครโดยปราศจากฐานกฎหมายที่ชัดเจน อาจก่อให้เกิดปัญหาการตีความในหลายประเด็น ไม่ว่าจะเป็นความชอบธรรมของผู้สมัครรายใหม่ ความถูกต้องของการรับสมัคร หรือแม้กระทั่งความสมบูรณ์ของการเลือกตั้งในเขตดังกล่าว ซึ่งอาจนำไปสู่การร้องเรียน การฟ้องคดีเลือกตั้ง หรือการขอให้ศาลวินิจฉัยให้การเลือกตั้งเป็นโมฆะในอนาคต
6. ข้อสังเกตเชิงเปรียบเทียบกับกรณีทั่วไปในทางปฏิบัติ
โดยปกติ หากผู้สมัครขาดคุณสมบัติหรือมีลักษณะต้องห้ามตั้งแต่ต้น และ กกต. ยังไม่ได้รับสมัครหรือรับรอง พรรคการเมืองย่อมสามารถเปลี่ยนตัวผู้สมัครได้ภายในระยะเวลาที่เปิดรับสมัคร แต่ในกรณีที่ กกต. ได้รับสมัครและออกหนังสือรับรองแล้ว ย่อมเป็นอีกสถานะหนึ่งที่กฎหมายไม่ได้เปิดช่องให้เปลี่ยนตัวได้โดยง่าย
กรณีนี้จึงถือเป็นสถานการณ์ที่ไม่เคยปรากฏมาก่อนในทางปฏิบัติของการเลือกตั้งไทย และยิ่งตอกย้ำถึงความจำเป็นที่ กกต. จะต้องใช้ความระมัดระวังอย่างสูงในการตัดสินใจ เพื่อไม่ให้การดำเนินการใด ๆ ขัดต่อหลักกฎหมายเลือกตั้งและหลักรัฐธรรมนูญ
7. บทสรุปเชิงกฎหมาย
จากการวิเคราะห์ข้างต้น เห็นได้ว่า การเปลี่ยนตัวผู้สมัครสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรภายหลังจากที่ กกต. ได้รับสมัครและจัดสรรหมายเลขผู้สมัครไปแล้ว มีข้อจำกัดทางกฎหมายอย่างมีนัยสำคัญ และไม่ปรากฏฐานอำนาจทางกฎหมายที่รองรับอย่างชัดเจน การดำเนินการดังกล่าวจึงมีความเสี่ยงสูงที่จะถูกตีความว่าไม่ชอบด้วยกฎหมาย และอาจกระทบต่อความชอบธรรมของกระบวนการเลือกตั้งโดยรวม