พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ในหลวงรัชกาลที่ ๕ หรือพระปิยมหาราช ทรงเป็นกษัตริย์นักการทูตผู้ยิ่งใหญ่ ทรงใช้ทั้งความกล้าหาญและความประนีประนอมได้อย่างลงตัว การที่ประเทศไทยสามารถรอดพ้นจากการเป็นอาณานิคม ในขณะที่ประเทศเพื่อนบ้านถูกยึดครองจนหมดสิ้นนั้น เป็นผลจากพระอัจฉริยภาพเชิงยุทธศาสตร์ ในการประยุกต์หลักการทูตที่ยืดหยุ่น การพัฒนาประเทศให้ทันสมัย และการรักษาดุลแห่งอำนาจอย่างชาญฉลาด ซึ่งเป็นบทเรียนอันเป็นอมตะที่ผู้กำหนดนโยบายของชาติควรนำมาเป็นแนวทางในการปกป้องผลประโยชน์ของประเทศ ท่ามกลางความท้าทายของโลกในปัจจุบัน โดยเฉพาะอย่างยิ่งในยุคที่โลกมีความซับซ้อนและเปราะบาง
พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงปกครองประเทศในช่วงหัวเลี้ยวหัวต่อของประวัติศาสตร์โลกที่ชาติตะวันตกกำลังเรืองอำนาจและล่าอาณานิคมอย่างรุนแรงในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ พระองค์ทรงใช้กุศโลบายอันชาญฉลาดในการรักษาเอกราชและอธิปไตยของชาติ ซึ่งมีหลักการสำคัญดังนี้
๑. การดำเนินนโยบายแบบ "การทูตดุลอำนาจ" ด้วยพระองค์ทรงตระหนักดีว่า สยามไม่สามารถต่อต้านชาติมหาอำนาจตะวันตกด้วยกำลังทหารได้โดยตรง จึงทรงเลือกใช้วิธีการคบค้าสมาคมกับหลายชาติพร้อม ๆ กัน เพื่อมิให้ชาติใดชาติหนึ่งมีอิทธิพลเหนือสยามจนเกินไป ทรงสร้างความสัมพันธ์กับทั้งอังกฤษและฝรั่งเศส ซึ่งเป็นคู่แข่งสำคัญในภูมิภาค รวมถึงการผูกมิตรกับชาติอื่น ๆ เช่น เยอรมนี รัสเซีย อิตาลี สหรัฐอเมริกา และเดนมาร์ก
รัฐบาลสามารถนำบทเรียนมาปรับใช้กับสถานการณ์ปัจจุบันได้ ด้วยการดำเนินนโยบายต่างประเทศของไทยควรยึดหลัก "ความเป็นกลางเชิงรุก" คือ การดำรงความสัมพันธ์อันดีกับชาติมหาอำนาจทุกฝ่ายอย่างสมดุล ไม่ฝักใฝ่ฝ่ายใดฝ่ายหนึ่งอย่างถาวร เพื่อรักษาผลประโยชน์ของชาติเป็นหลัก และลดความเสี่ยงจากการเผชิญหน้าระหว่างประเทศมหาอำนาจ
๒. การ "ทูตเชิงรุก" ผ่านการเสด็จประพาสต่างประเทศ พระองค์ทรงเห็นความสำคัญของการเผชิญหน้าและเจรจาด้วยพระองค์เองในระดับประมุข ทรงตัดสินพระทัยเสด็จประพาสยุโรปถึง ๒ ครั้ง ซึ่งเป็นการเดินทางที่มีความเสี่ยงสูง การเสด็จฯ ทำให้พระองค์ทรงสามารถเจรจาโดยตรงกับพระมหากษัตริย์และผู้นำประเทศต่าง ๆ เช่น จักรพรรดินิโคลัสที่ ๒ แห่งรัสเซีย เพื่อขอความช่วยเหลือทางการทูต และเป็นการสร้างภาพลักษณ์ใหม่ของสยามในฐานะรัฐอารยะ
สามารถถอดบทเรียนสำหรับปัจจุบันได้แก่ ผู้นำประเทศหรือรัฐบาลควรใช้การทูตระดับสูงอย่างต่อเนื่องและจริงจัง การเดินทางเยือนและการพบปะผู้นำประเทศอื่น ๆ เป็นกลไกสำคัญในการสร้างความเข้าใจส่วนบุคคล สร้างความเชื่อมั่น และใช้เวทีระหว่างประเทศเพื่อผลักดันวาระแห่งชาติ
เนื่องในวันปิยมหาราช ข้าพระพุทธเจ้า “สยามรัฐออนไลน์” ขอน้อมรำลึกถึงพระมหากรุณาธิคุณอันยิ่งใหญ่ของพระองค์
#วันปิยมหาราช #รัชกาลที่5 #การทูตดุลอำนาจ #ความเป็นกลางเชิงรุก #ปกป้องเอกราช #ประวัติศาสตร์ไทย