เหรียญเซเรส หรือ เข็มกลัดเหรียญเซเรส คือหนึ่งในสัญลักษณ์อันทรงคุณค่าที่สะท้อนพระราชกรณียกิจของ สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ในฐานะ “แม่ของแผ่นดิน” ผู้ทรงอุทิศพระวรกายและพระปัญญาเพื่อยกระดับชีวิตของประชาชนชาวไทย โดยเฉพาะสตรีและชนบทที่เป็นรากฐานของประเทศชาติ
เหรียญนี้มีจุดกำเนิดจากองค์การอาหารและเกษตรแห่งสหประชาชาติ (FAO) ซึ่งได้ทูลเกล้าฯ ถวาย Ceres Medal แด่พระองค์ เมื่อวันที่ 11 พฤษภาคม พุทธศักราช 2522 เพื่อเทิดพระเกียรติในพระราชกรณียกิจอันโดดเด่นด้านการพัฒนาเกษตรกรรม การส่งเสริมบทบาทสตรีในชนบท และการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมเชิงยั่งยืน
พระองค์ทรงเป็นสตรีจากเอเชียเพียงไม่กี่พระองค์ในประวัติศาสตร์ที่ได้รับเกียรติอันสูงส่งนี้ ซึ่งเปรียบเสมือนการประกาศต่อประชาคมโลกว่า “ประเทศไทยมีพระราชินีผู้ทรงงานเพื่อแผ่นดินอย่างแท้จริง”
เหรียญเซเรส ได้รับการออกแบบให้สะท้อนทั้งความเป็นสากลและความงดงามของโลกตะวันออก ด้านหนึ่งประทับพระบรมฉายาลักษณ์ของสมเด็จพระนางเจ้าฯ เพื่อเป็นการถวายเกียรติและประกาศพระเกียรติคุณ
อีกด้านหนึ่งเป็นภาพสตรีชาวนาในอิริยาบถอ่อนช้อย สวมงอบ ถือรวงข้าว รายล้อมด้วยลายเส้นที่เปี่ยมด้วยสัญลักษณ์แห่งความอุดมสมบูรณ์และแรงงานแห่งผืนดิน ซึ่งสะท้อนพระราชดำริในการพัฒนาเกษตรกรรมและยกระดับชีวิตเกษตรกรอย่างลึกซึ้ง
ชื่อ “Ceres” มาจากเทพีแห่งความอุดมสมบูรณ์ในตำนานโรมัน ซึ่ง FAO ใช้เป็นนามแห่งรางวัลเพื่อมอบแด่ผู้สร้างคุณูปการต่อมนุษยชาติด้านอาหารและเกษตร จึงนับเป็นเครื่องหมายแห่งความเมตตา สติปัญญา และความอุดมแห่งแผ่นดินในเวลาเดียวกัน
ต่อมาในประเทศไทย หม่อมราชวงศ์ยงสวาสดิ์ กฤดากร หนึ่งในนักออกแบบอัญมณีชั้นสูงซึ่งเคยถวายงานใกล้ชิดพระราชสำนัก ได้ออกแบบ “เข็มกลัดเหรียญเซเรส” ขึ้น โดยอ้างอิงรูปทรงจากเหรียญต้นแบบของ FAO แต่เติมความอ่อนช้อยและสง่างามตามขนบเครื่องประดับไทยชั้นสูง
เข็มกลัดชิ้นนี้มิใช่เพียงเครื่องประดับงามหรู หากแต่เป็นเครื่องหมายแห่งพระมหากรุณาธิคุณ ที่สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระราชทานแก่ผู้ถวายงานอย่างใกล้ชิด ไม่ว่าจะเป็นข้าราชบริพาร แพทย์ หรือผู้ร่วมตามเสด็จในการประกอบพระราชกรณียกิจทั่วประเทศ
จึงนับได้ว่าเป็นสัญลักษณ์แห่ง “ความภักดีในงานถวายพระองค์” ที่หาได้ยากยิ่ง ผู้ได้รับพระราชทานต่างถือว่าเป็นเกียรติสูงสุดในชีวิต เพราะเข็มกลัดชิ้นเล็กนี้ ไม่เพียงสะท้อนความไว้วางพระราชหฤทัย แต่ยังเป็นเสมือนตราแห่งความดีงามและความเสียสละเพื่อแผ่นดิน
ในวงการสะสมเหรียญและเครื่องราชอิสริยาภรณ์ เหรียญเซเรสถือเป็นหนึ่งในวัตถุประวัติศาสตร์ที่มีคุณค่าทั้งทางศิลปะและจิตวิญญาณ รุ่นเหรียญที่ FAO จัดสร้างในปี พุทธศักราช 2522–2523 ทำจากทองคำและเงิน โดยมีขนาดเส้นผ่าศูนย์กลางราว 2.8 เซนติเมตร น้ำหนักประมาณ 13 กรัม และผลิตโดยโรงกษาปณ์ประเทศอิตาลี
ต่อมา ในประเทศไทย ได้มีการจัดทำเหรียญกษาปณ์ที่ระลึกมูลค่า 600 บาท เพื่อเฉลิมพระเกียรติในวาระเดียวกัน ยิ่งทำให้ “เซเรส” กลายเป็นสัญลักษณ์แห่งความภาคภูมิใจร่วมกันระหว่างประชาชนชาวไทยกับประชาคมโลก
ความงามของเข็มกลัดเหรียญเซเรสอยู่ที่ความหมายมากกว่าความมูลค่า เพราะในแต่ละเส้นสายของการออกแบบนั้น คือการแฝงนัยถึงความอ่อนโยนแต่มั่นคงของสตรีผู้มีพระราชหฤทัยมุ่งมั่นต่อการพัฒนาแผ่นดิน
ผู้สวมใส่เข็มกลัดนี้จึงไม่เพียงประดับไว้บนชุดเครื่องแบบ แต่ยังประดับไว้บนเกียรติยศของตน เป็นสัญลักษณ์แห่งความจงรักภักดี ความเสียสละ และการเป็นส่วนหนึ่งของพระราชภารกิจอันยิ่งใหญ่ในรัชกาล
แม้กาลเวลาจะผันผ่านมาหลายทศวรรษ แต่เข็มกลัดเหรียญเซเรสยังคงได้รับการกล่าวถึงในฐานะเครื่องหมายแห่งความภักดีที่มีคุณค่าทางใจสูงสุด
ผู้คนที่ได้เห็นต่างเข้าใจโดยไม่ต้องเอื้อนเอ่ย ว่าผู้สวมใส่เข็มกลัดนี้ย่อมมีสายสัมพันธ์แห่งการถวายงานอย่างลึกซึ้งต่อพระองค์
และหนึ่งในบุคคลซึ่งได้รับการกล่าวถึงว่ามีเกียรติได้สวมเข็มกลัดนี้คือ พลเอก ประวิตร วงศ์สุวรรณ ซึ่งในห้วงชีวิตแห่งการรับใช้ชาติ เข็มกลัดเล็ก ๆ บนหน้าอกขวาของท่าน เปล่งประกายไม่ต่างจากคำมั่นแห่งความจงรักภักดี ความซื่อสัตย์ต่อแผ่นดิน และความระลึกในพระมหากรุณาธิคุณอันหาที่สุดมิได้