“ดอกรักแรกพบ” ไม่เพียงแต่เป็นไม้ดอกที่สวยงามและมีกลิ่นหอมชวนหลงใหล หากยังเป็นไม้มงคลที่เชื่อว่าช่วยเสริมความรักและความสัมพันธ์ เปรียบเสมือนความรู้สึก “รักแรกพบ” ที่ทำให้ผู้คนตกหลุมรักได้ไม่ยาก ดอกไม้ชนิดนี้บานได้ตลอดทั้งปี และเกสรของมันยังเป็นอาหารชั้นดีของผึ้ง ส่งผลให้ดอกรักแรกพบกลายเป็นพืชเศรษฐกิจที่สร้างรายได้ให้เกษตรกรและเป็นประโยชน์ต่อสิ่งแวดล้อมท้องถิ่น
เรื่องราวความสำเร็จนี้ปรากฏชัดในน้ำผึ้งรักแรกพบของวิสาหกิจชุมชนเลี้ยงผึ้งโพรงไทยธรรมชาติบ้านไทรห้อง ต.ควนกรด อ.ทุ่งสง จ.นครศรีธรรมราช ชุมชนเล็ก ๆ ที่เริ่มต้นจากความตั้งใจของชาวบ้านที่อยากสร้างรายได้เสริมและยกระดับคุณภาพชีวิต โดยการเลี้ยงผึ้งด้วยวิถีธรรมชาติ ไม่ใช้น้ำหวานปรุงแต่ง ไม่พึ่งสารเคมี และดำเนินควบคู่ไปกับอาชีพหลักอย่างยั่งยืน
ผู้ใหญ่สมใจ รัตนบุรี ผู้ใหญ่บ้านและประธานวิสาหกิจชุมชน เล่าย้อนถึงจุดเริ่มต้นว่า เดิมทีชาวบ้านส่วนใหญ่มีอาชีพกรีดยางพารา แต่รายได้ไม่เพียงพอต่อค่าครองชีพ จึงเริ่มสนใจยกระดับการเลี้ยงผึ้งโพรงไทย ทว่ายังขาดความรู้และเทคนิคที่ถูกต้อง โดยเฉพาะเรื่องวิธีเก็บน้ำผึ้งที่คงคุณภาพและปลอดสิ่งเจือปน
จนกระทั่งปี 2562 การไฟฟ้าฝ่ายผลิตแห่งประเทศไทย (กฟผ.) เข้ามาพูดคุยถึงแนวทางการพัฒนาอาชีพของชุมชนในพื้นที่ 78 แปลงใต้แนวสายส่ง และพบว่าชุมชนบ้านไทรห้องต้องการต่อยอดการเลี้ยงผึ้งที่มีอยู่เดิม ซึ่งสอดคล้องกับแนวคิดของ กฟผ. ที่เน้นการสนับสนุนความต้องการของชุมชน โดยไม่เข้าไปเปลี่ยนวิถีชีวิตที่มีอยู่แล้ว จึงได้ส่งผู้แทนชุมชน จำนวน 15 คน ไปอบรมเรียนรู้เทคนิคการเลี้ยงผึ้งที่ศูนย์ส่งเสริมเทคโนโลยีการเกษตรด้านแมลงเศรษฐกิจ พร้อมสนับสนุนต้นกล้าดอกรักแรกพบสำหรับปลูกขยายทั่วพื้นที่ เนื่องจากเป็นดอกไม้ที่บานได้ตลอดปี มีน้ำหวานมาก และยังมีงานวิจัยยืนยันว่าน้ำผึ้งจากดอกรักแรกพบมีค่าน้ำตาลต่ำกว่าน้ำผึ้งทั่วไป มีรสชาติที่เป็นเอกลักษณ์คือหวานซ่อนเปรี้ยว ไม่หนืด และมีกลิ่นหอมเฉพาะตัว
การเลี้ยงผึ้งด้วยวิถีธรรมชาตินี้ ทำให้ชุมชนบ้านไทรห้องมีระบบนิเวศที่สมบูรณ์ เกื้อหนุนกันอย่างลงตัว ทั้งคน สัตว์ และป่าไม้ ส่งผลให้ชาวบ้านสามารถเก็บน้ำผึ้งได้ปีละ 2–3 ครั้งต่อรัง แต่ละรังให้ผลผลิตไม่ต่ำกว่า 3 กิโลกรัม และเคยมีมากถึง 15 กิโลกรัม จากเดิมที่เคยพึ่งพารายได้จากการกรีดยางพาราเพียงอย่างเดียว วันนี้ “น้ำผึ้งจากดอกรักแรกพบ” กลายเป็นรายได้เสริมสำคัญของชุมชน สร้างรายได้เพิ่มขึ้นปีละกว่า 1–2 แสนบาท พร้อมเปิดโอกาสใหม่ ๆ ที่ต่อยอดได้อีกมากในอนาคต
แม้กระนั้น การพัฒนาไม่ได้หยุดอยู่เพียงเท่านี้ ผู้ใหญ่สมใจยังเล่าต่อว่าหลังจากได้รับความรู้จากการอบรมและได้รับคำแนะนำจาก กฟผ.ก็เกิดการพัฒนาต่อยอดเป็นการยกระดับผลิตภัณฑ์ร่วมกัน โดยในช่วงการแพร่ระบาดของโรคโควิด-19 ชุมชนได้มองเห็นโอกาสจากการเลี้ยงชันโรงเนื่องจากน้ำผึ้งจากชันโรงมีความเข้มข้นสูงกว่า สามารถนำมาผลิตเป็น Propolis ซึ่งมีคุณสมบัติในการฆ่าเชื้อได้ ชุมชนไทรห้องจึงเลี้ยงผึ้งโพรงและชันโรงควบคู่กันไป เกิดเป็นผลิตภัณฑ์ยาสีฟัน Propolisซึ่งได้มีการขยายต่อยอดพัฒนาผลิตภัณฑ์จากผึ้งอื่น ๆ ร่วมด้วย ทั้งเครื่องสำอาง สบู่ โลชั่น ลิปบาล์ม และจัดกระเช้าของขวัญในเทศกาลต่าง ๆ
นอกจากนี้ ชุมชนยังผสมผสานองค์ความรู้ด้านเกษตรอินทรีย์ ด้วยการปลูกสมุนไพรอย่างกระเจี๊ยบและไพร เพื่อใช้ร่วมกับผลผลิตจากผึ้ง ผลิตเป็นยาดม ยาหม่อง และน้ำมันเสลดพังพอน ตัวอ่อนผึ้งก็นำไปทำอาหาร ส่วนน้ำจากการทำไขผึ้งก็สามารถนำไปทำปุ๋ยหมัก ลดต้นทุนและลดการใช้สารเคมีในชุมชนได้ โดยปัจจุบันผลิตภัณฑ์ที่ผ่านการรับรองจากสำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา (อย.) แล้ว ได้แก่ น้ำผึ้งและยาสีฟัน ส่วนผลิตภัณฑ์อื่น ๆ เช่น เครื่องสำอาง สบู่ โลชั่น และลิปบาล์ม อยู่ระหว่างการจดแจ้ง เพื่อเตรียมวางจำหน่ายในมินิมาร์ทและช่องทางออนไลน์ในอนาคต โดยชุมชนบ้านไทรห้องยังกลายเป็นแหล่งเรียนรู้ต้นแบบด้านการเลี้ยงผึ้งธรรมชาติ เปิดต้อนรับผู้ที่สนใจให้เข้ามาศึกษาและเรียนรู้ร่วมกันอีกด้วย
ทั้งนี้ การจำหน่ายผลิตภัณฑ์ทั้งหมดถูกจัดสรรอย่างเป็นระบบ โดยมีการจ่ายเงินปันผลให้กับสมาชิก พร้อมกันนั้นยังจัดสรรกองทุนเพื่อพัฒนาชุมชน สนับสนุนกิจกรรมสาธารณประโยชน์ เช่น วันเด็ก กีฬา สนับสนุนการศึกษาดูงานหรือเชิญวิทยากรมาให้ความรู้ และจ้างงานในชุมชน อาทิ จ้างผลิตโลชั่น จัดกระเช้าของขวัญ เพื่อให้เกิดรายได้หมุนเวียนภายในหมู่บ้านอย่างต่อเนื่อง รวมถึงการช่วยเหลือกลุ่มเปราะบาง เช่น มอบของใช้จำเป็นให้ผู้สูงอายุ ผู้ป่วยติดเตียง และทุนการศึกษาแก่เด็กด้อยโอกาส
การเลี้ยงผึ้งโพรงไทยและชันโรงในชุมชนไทรห้องจึงไม่เป็นเพียงการเพิ่มรายได้ แต่ยังรักษาระบบนิเวศ สร้างความหลากหลายทางชีวภาพ และส่งเสริมความยั่งยืนของชุมชนบ้านไทรห้องอย่างแท้จริง น้ำผึ้งรักแรกพบจึงไม่ใช่เพียงผลิตภัณฑ์ แต่คือสัญลักษณ์แห่งความหวานที่สร้างอาชีพ สร้างรอยยิ้มและความสุขให้คนในชุมชนได้เป็นอย่างดี
หากสนใจผลิตภัณฑ์น้ำผึ้งรักแรกพบและผลิตภัณฑ์แปรรูปจากผึ้ง หรือต้องการศึกษาดูงานสามารถติดต่อได้ที่
- Facebook “ศูนย์การเรียนรู้ชุมชนผึ้งร่มไทร”
https://www.facebook.com/Phuengromsai
- โทร. 09 9623 5692 (ผู้ใหญ่สมใจ รัตนบุรี)