พัฒนาคนด้วยห้องปฏิบัติการ

รศ.ดร.สุขุม เฉลยทรัพย์

ที่ปรึกษาอธิการบดีมหาวิทยาลัยสวนดุสิต

การพัฒนาคนถือเป็นหัวใจสำคัญของการสร้างสังคมและประเทศที่เข้มแข็ง โดยเฉพาะในยุคที่โลกเปลี่ยนแปลงรวดเร็วและเต็มไปด้วยความท้าทาย มหาวิทยาลัยนอกจากจะเป็นแหล่งถ่ายทอดความรู้แล้ว ยังเป็นพื้นที่บ่มเพาะทักษะ การคิดสร้างสรรค์ และนวัตกรรม ดังเช่นแนวคิดเรื่อง “ห้องปฏิบัติการ” หรือ Laboratory ที่ไม่ได้จำกัดเพียงห้องทดลองทางวิทยาศาสตร์ หากครอบคลุมพื้นที่การเรียนรู้ที่หลากหลาย ทั้ง Learning Lab, Innovation Lab หรือ Living Lab รวมถึง Studio, Workshop, Makerspace และ Innovation Hub โดยทั้งหมดทำหน้าที่เป็นพื้นที่การเรียนรู้หลากหลายรูปแบบ และเป็นสนามฝึก(ซ้อม)ปฏิบัติจริงให้นักศึกษาได้เรียนรู้ผ่านการลงมือทำ

การเรียนรู้ในห้องปฏิบัติการเปิดโอกาสให้ผู้เรียนได้ลองผิดลองถูก ฝึกทักษะการแก้ปัญหาเชิงซับซ้อน และพัฒนาความสามารถในการทำงานร่วมกันกับผู้อื่น การเปลี่ยนผ่านจากห้องเรียนเชิงบรรยายไปสู่การเรียนรู้เชิงปฏิบัติการเช่นนี้ ช่วยให้นักศึกษามองเห็นความเชื่อมโยงระหว่างทฤษฎีกับการปฏิบัติจริง ไม่เพียงทำให้เกิดความเข้าใจลึกซึ้งในศาสตร์ที่ศึกษา แต่ยังสร้างคุณค่าที่ตอบโจทย์ทั้งด้านวิชาการ เศรษฐกิจ และสังคม ตัวอย่างเช่น Studio ด้านการประกอบการที่ช่วยให้นักศึกษาคิดค้นโมเดลธุรกิจ Makerspace ที่ผลักดันทักษะด้านเทคโนโลยีและนวัตกรรม ห้องปฏิบัติการหรือเวิร์คช้อปด้านสังคมที่พัฒนาความเข้าใจและการมีส่วนร่วมกับชุมชน

ประเทศสิงคโปร์เป็นกรณีศึกษาที่ชัดเจนในการบูรณาการพื้นที่ลักษณะนี้เข้ากับระบบการศึกษาระดับมหาวิทยาลัย ตัวอย่างแรกคือ “NUS Enterprise” ของ National University of Singapore (NUS) ซึ่งจัดตั้งขึ้นเพื่อขับเคลื่อนระบบนิเวศด้านนวัตกรรมและผู้ประกอบการ หน่วยงานนี้ก่อตั้งโครงการห้องปฏิบัติการสำหรับนวัตกรรมเชิงลึก (deep tech) เช่น National GRIP Labs ที่มุ่งพัฒนาสตาร์ทอัพและทีมวิจัยในด้านปัญญาประดิษฐ์ สุขภาพ และความยั่งยืน ความสำเร็จของ “NUS Enterprise” มาจากโครงสร้างพื้นฐานที่ทันสมัยและการสนับสนุนที่แข็งแกร่งจากทั้งภาครัฐและเอกชน โดยมี i³ Building (เปิดตัว 16 ก.ย. 2568) ทำหน้าที่เป็นศูนย์กลางด้านนวัตกรรมและการบ่มเพาะสตาร์ทอัพ

มหาวิทยาลัยอีกแห่งที่น่าสนใจคือ Nanyang Technological University (NTU) ยังมีบทบาทสำคัญในการพัฒนาการศึกษาเชิงบูรณาการ NTU จัดตั้ง “Innovation Lab” และ “Interdisciplinary Labs” ที่มุ่งผสมผสานศาสตร์ด้านวิศวกรรมกับสังคมศาสตร์ โครงการนี้เปิดพื้นที่ให้นักศึกษาและนักวิจัยจากหลากหลายสาขามาร่วมมือกันแก้ปัญหาเชิงซับซ้อนของสังคม ซึ่งวิสัยทัศน์ของ NTU คือการสร้างบัณฑิตที่มีทักษะรอบด้านและพร้อมทำงานในโลกที่ต้องการการบูรณาการความรู้จากหลายแขนง การจัดการเรียนรู้ในลักษณะนี้ช่วยพัฒนาความสามารถเชิงวิชาชีพ และเสริมสร้างศักยภาพทางปัญญาและความคิดสร้างสรรค์ให้กับนักศึกษาอย่างใกล้ชิด

ความสำเร็จของสิงคโปร์เกิดจากการสร้างระบบนิเวศการเรียนรู้ที่แข็งแกร่งและมีการบูรณาการจริงระหว่างมหาวิทยาลัย ภาครัฐ และภาคธุรกิจ ห้องปฏิบัติการและพื้นที่สร้างสรรค์เป็นสถานที่ทดลอง และทำหน้าที่เป็นศูนย์กลางของการบ่มเพาะ การให้คำปรึกษา และการสร้างเครือข่ายที่สนับสนุนตั้งแต่งานวิจัยไปจนถึงการพาณิชย์ โดยเฉพาะการทำงานแบบข้ามสาขาช่วยผลักดันให้เกิดนวัตกรรมที่ตอบโจทย์ทั้งเทคโนโลยีและสังคม เช่น การวิจัยด้านการแพทย์ที่ตอบสนองต่อระบบสาธารณสุข หรือการพัฒนาโครงการด้านความยั่งยืนที่บูรณาการวิศวกรรมกับวิทยาศาสตร์สิ่งแวดล้อม

บทเรียนจากสิงคโปร์สะท้อนว่าการพัฒนาคนยุคใหม่ต้องอาศัยพื้นที่การเรียนรู้เชิงปฏิบัติเป็นกลไกหลัก มหาวิทยาลัยควรจัดตั้ง Studio หรือ Lab ที่มุ่งสร้างทักษะดิจิทัลและนวัตกรรมใหม่ พร้อมทั้งรองรับการพัฒนาทักษะซ้ำและทักษะเพิ่มเพื่อตอบสนองตลาดแรงงานที่เปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็ว พื้นที่เหล่านี้เป็นสะพานเชื่อมโยงระหว่างภาคทฤษฎีและภาคปฏิบัติ และ จุดเชื่อมระหว่าง

ภาคการศึกษา ภาคธุรกิจ และชุมชน เพื่อให้นักศึกษาได้สัมผัสปัญหาจริงและคิดค้นวิธีแก้ไขที่เป็นไปได้ ตลอดจนเป็นพื้นที่ปลอดภัยที่เปิดโอกาสให้ผู้เรียนเรียนรู้ถูกผิดจากความล้มเหลว ฝึกความยืดหยุ่น และสร้างสรรค์นวัตกรรม

สำหรับมหาวิทยาลัยของไทย ก็มีตัวอย่างที่น่าเรียนรู้เช่นกันคือ มหาวิทยาลัยสวนดุสิตที่มีอัตลักษณ์โดดเด่นด้านการอาหารและ

การเรือน จนตกผลึกวิสัยทัศน์ด้านความเป็นเลิศทางอาหาร และดำเนินงานที่เป็นรูปธรรมและยั่งยืน ผ่านแนวคิด “Learning Factory” หรือ “สถานประกอบการเพื่อการเรียนรู้” หัวใจสำคัญและแนวคิดหลักที่ขับเคลื่อนโครงการปฏิบัติการอาหารแปรรูปคือ การบูรณาการพันธกิจด้านการเรียนการสอน การวิจัย และการบริการวิชาการ ให้หลอมรวมเป็นหนึ่งเดียวภายใต้สภาพแวดล้อมของโรงงานอุตสาหกรรมอาหารที่ได้มาตรฐานสากล และมุ่งสร้างพื้นที่การเรียนรู้ด้วยการผสานทฤษฎีกับการปฏิบัติจริงของนักศึกษาก่อนเข้าสู่ภาคอุตสาหกรรม

พื้นที่การเรียนรู้เชิงปฏิบัติไม่ว่าจะเรียกว่า Lab, Studio, Workshop, Makerspace หรือ Innovation Hub ต่างทำหน้าที่หล่อหลอมคนรุ่นใหม่ให้มีทั้งความรู้ ทักษะ และความคิดสร้างสรรค์ ความร่วมมือระหว่างมหาวิทยาลัย ภาครัฐ และภาคธุรกิจสามารถทำให้พื้นที่เชิงปฏิบัติการเหล่านี้เป็นศูนย์กลางของการพัฒนานวัตกรรมและผู้ประกอบการได้จริง หากมหาวิทยาลัยไทยหันมาใช้แนวทางนี้อย่างจริงจัง มหาวิทยาลัยก็จะสร้าง “คน” ที่พร้อมรับมือโลกอนาคต และสร้างสังคมไทยที่ก้าวหน้าอย่างยั่งยืนไม่แพ้ประเทศใด ๆ ครับ

#การศึกษา #นวัตกรรม #ห้องปฏิบัติการ #พัฒนาคน #มหาวิทยาลัย #เรียนรู้ #อนาคต