“สถาบันศิโรจน์ผลพันธิน” ความหวังของ “การศึกษาไทย”

รศ.ดร.สุขุม เฉลยทรัพย์

ที่ปรึกษาอธิการบดีมหาวิทยาลัยสวนดุสิต

จากกระแสการเปลี่ยนแปลงทางเศรษฐกิจ สังคม และเทคโนโลยีที่ดำเนินไปอย่างรวดเร็ว ระบบการศึกษาไทยกำลังเผชิญกับโจทย์ท้าทายครั้งใหญ่ ไม่ว่าจะเป็นปัญหาความเหลื่อมล้ำทางการศึกษา การขาดแคลนผู้นำที่มีจริยธรรม หรือการเรียนการสอนที่ยังคงเน้นท่องจำมากกว่าคิดวิเคราะห์ ในบริบทนี้ “สถาบันศิโรจน์ผลพันธิน” ที่จะก่อตั้งขึ้นเร็ววันนี้จะมีฐานะเป็นกลไกใหม่ของสังคมไทยที่มุ่งหวังจะสร้าง “การศึกษาทางเลือก” เพื่อปลุกพลังปัญญา ความคิด และจิตสาธารณะให้กับสังคมไทยในระยะยาว

สถาบันศิโรจน์ผลพันธินก่อตั้งขึ้นโดยมหาวิทยาลัยสวนดุสิต จากการถอดบทเรียนการบริหารจัดการมากกว่า 30 ปี ของ รองศาสตราจารย์ ดร.ศิโรจน์ ผลพันธิน อดีตอธิการบดีมหาวิทยาลัยสวนดุสิตและนักวิชาการที่มีบทบาทโดดเด่นด้านการพัฒนาองค์กรและภาวะผู้นำทางการศึกษา สำหรับเป้าหมายหลักของสถาบันเพื่อสร้าง "พลเมือง" ที่มีความสามารถในการคิด วิเคราะห์ มีสำนึกต่อส่วนรวม และกล้าเปลี่ยนแปลงสังคม ด้วยแนวคิดสำคัญที่ว่า "การศึกษาคือการสร้างมนุษย์ เพื่อขับเคลื่อนสังคมให้ก้าวหน้า"

แนวทางการดำเนินงานของสถาบันศิโรจน์ผลพันธินสะท้อนถึงจุดยืนชัดเจนด้านการพัฒนาจิตสำนึกสาธารณะ (Public Consciousness) โดยผสานองค์ความรู้จากหลากหลายสาขา เช่น รัฐศาสตร์ ปรัชญา สื่อสารมวลชน และสังคมวิทยา เข้าไว้ในหลักสูตรและกิจกรรมการเรียนรู้ ตัวอย่างกิจกรรมเด่น อาทิ เวทีสนทนาแลกเปลี่ยนสาธารณะเพื่อการเปลี่ยนแปลงทางสังคม การจัดอบรมเชิงปฏิบัติการด้านการสื่อสารเพื่อสาธารณะ และการสร้างเครือข่ายต้นแบบที่มีจิตสำนึกเพื่อสังคม

บทบาทของสถาบันศิโรจน์ผลพันธินจะเป็น "ความหวัง" ของการพัฒนาผู้นำรุ่นใหม่ในประเทศไทย โดยเน้นถึงความเป็นผู้นำที่แท้จริงในโลกที่หาความแน่นอนไม่ได้ (Uncertainty) และต้องเป็นผู้นำที่มีทั้งความรู้ ความสามารถ และคุณธรรมอย่างเท่าเทียมกัน โดยสถาบันศิโรจน์ผลพันธินมุ่งพัฒนา Mindset ด้านภาวะผู้นำที่เพียบพร้อมด้วยศักยภาพทางสติปัญญา รวมถึงย้ำเน้นการปลูกฝัง อุดมคติและคุณค่าที่สังคมต้องการเพื่อให้ได้รับการยอมรับทั้งในระดับชาติและระดับสากล

หนึ่งในองค์ประกอบที่จะทำให้สถาบันศิโรจน์ผลพันธินนี้แตกต่างคือ การให้ความสำคัญกับการสร้างพื้นที่ปลอดภัยทางปัญญา (Intellectual Safe Space) ที่เปิดโอกาสให้ผู้เรียนสามารถแสดงความคิดอย่างเสรีแต่มีความรับผิดชอบ ซึ่งเป็นสิ่งที่สถาบันการศึกษาในระบบยังขาดอยู่ การสนับสนุนให้ผู้เรียนได้ฝึกฝนการคิดวิเคราะห์ ถกเถียง และแลกเปลี่ยนอย่างสร้างสรรค์ เพื่อทำให้สถาบันศิโรจน์ผลพันธินกลายเป็นศูนย์กลางของการเพาะบ่มนักคิดรุ่นใหม่ที่มีศักยภาพทั้งทางความรู้และคุณธรรม

อีกหนึ่งมิติสำคัญของสถาบันศิโรจน์ผลพันธินคือ การบ่มเพาะจิตวิญญาณของความเป็นพลเมือง (Civic Spirit) ผ่านกิจกรรมอาสาสมัคร การลงพื้นที่จริงในชุมชน และการมีส่วนร่วมในประเด็นสาธารณะ เช่น สิทธิมนุษยชน ความเป็นธรรมทางสังคม และสิ่งแวดล้อม การลงมือทำในสถานการณ์จริงเช่นนี้ช่วยให้ผู้เรียนตระหนักถึงบริบททางสังคมและเข้าใจปัญหาเชิงโครงสร้างที่ซับซ้อนได้ดียิ่งขึ้น

รองศาสตราจารย์ ดร.ศิโรจน์ ผลพันธิน กล่าวเน้นย้ำเสมอว่า การศึกษาจะไร้ความหมายหากไม่สามารถนำไปสู่การเปลี่ยนแปลงที่ดีขึ้นของสังคม ความรู้ต้องเชื่อมโยงกับภาคปฏิบัติ ต้องเปิดโอกาสให้คนธรรมดาสามารถกลายเป็นพลังสร้างสรรค์ที่ยิ่งใหญ่ได้ ด้วยเหตุนี้ สถาบันศิโรจน์ผลพันธินจึงเป็นสถาบันทางเลือกใหม่ที่ไม่ยึดติดกับกรอบวิชาการแบบดั้งเดิม แต่เลือกใช้แนวทางแบบบูรณาการและยืดหยุ่นตามความสนใจและศักยภาพของผู้เรียน

ดังเช่นในระดับนานาชาติ พบว่ารูปแบบการเรียนรู้นอกห้องเรียนที่ดำเนินโดยหน่วยอิสระจะได้รับความนิยมและการยอมรับอย่างสูง เช่น ในประเทศฟินแลนด์ ซึ่งมีการจัดกิจกรรมนอกห้องเรียนถึง ร้อยละ 20 ของชั่วโมงเรียนทั้งหมด โดยมุ่งเน้นการเรียนรู้ผ่านการทดลองจริง (Experiential Learning) และการมีส่วนร่วมของชุมชน ขณะที่ประเทศแคนาดาและนิวซีแลนด์ส่งเสริมให้เกิดสถาบันเพื่อการเรียนรู้เชิงพลเมือง (Civic Education Institutes) ที่ทำงานคู่ขนานกับระบบการศึกษา เพื่อเสริมสร้างคุณลักษณะพลเมืองที่รับผิดชอบและมีส่วนร่วมในประชาธิปไตย นอกจากนี้รายงานขององค์การเพื่อความร่วมมือทางเศรษฐกิจและการพัฒนา หรือ OECD ยังชี้ว่า ประเทศที่มีการลงทุนในสถาบันการเรียนรู้ทางเลือก เช่น เยอรมนี สวีเดน และญี่ปุ่น มีระดับความพึงพอใจด้านการศึกษาของประชาชนสูงกว่า ร้อยละ 20 เมื่อเทียบกับประเทศที่เน้นระบบการเรียนรู้แบบท่องจำเท่านั้น

เมื่อความขัดแย้งทางสังคม การเมือง และเศรษฐกิจทวีความรุนแรง การสร้าง "พื้นที่กลาง" ที่เปิดกว้างและปลอดภัยสำหรับการเรียนรู้ร่วมกันนับว่าเป็นสิ่งจำเป็น สถาบันศิโรจน์ผลพันธินเป็นหนึ่งในองค์กรที่ริเริ่มลงมือทำภารกิจนี้อย่างจริงจัง ด้วยทรัพยากรที่จำกัดแต่เจตนารมณ์และความมุ่งมั่นที่เข้มแข็ง สถาบันศิโรจน์ผลพันธินจะสร้างแรงกระเพื่อมสำคัญให้กับวงการการศึกษาไทย และเป็นต้นแบบของการศึกษาเชิงรุกที่เน้นปลูกปัญญาและจริยธรรม

บทส่งท้ายแต่ไม่ท้ายสุด "สถาบันศิโรจน์ผลพันธิน ความหวังใหม่ของการศึกษาไทย พื้นที่สร้างผู้นำดี เก่ง และกล้าเพื่อสังคมที่ดีกว่า" ด้วยความหวังว่าแนวคิดเช่นนี้จะได้รับการสนับสนุนและขยายผลในวงกว้างมากยิ่งขึ้น เพื่อให้การศึกษาไทยก้าวไปข้างหน้าอย่างมีความหมายและยั่งยืนจริง ๆ สักทีครับ