“ความกตัญญู” ทำไม? ครูต้องสอน!

รศ.ดร.สุขุม เฉลยทรัพย์

ที่ปรึกษาอธิการบดีมหาวิทยาลัยสวนดุสิต

“ความกตัญญู” คำสั้น ๆ ที่สะท้อนถึงรากฐานสำคัญของวัฒนธรรมไทยและจิตวิญญาณของการอยู่ร่วมกันในสังคม ด้วยเป็นคุณธรรมที่แสดงถึงการรู้คุณและตอบแทนบุญคุณผู้มีพระคุณ ไม่ว่าจะเป็นพ่อแม่ ครูอาจารย์ หรือผู้ที่มีส่วนช่วยเหลือในชีวิตเรา ในสังคมไทย ความกตัญญูไม่ใช่แค่ค่านิยมที่ควรธำรงรักษา แต่ยังเป็นเครื่องมือที่ช่วยหล่อหลอมจิตใจและพฤติกรรมของคนในสังคมให้มีจิตใจเอื้อเฟื้อเผื่อแผ่

รายงานจาก Child Trends ในปี 2019 (2562) ระบุว่าเด็กนักเรียนที่ได้รับการปลูกฝังความกตัญญูมีแนวโน้มที่จะช่วยเหลือเพื่อนร่วมชั้นและมีผลการเรียนดีขึ้นถึงร้อยละ 20 และโรงเรียนที่มีกิจกรรมเกี่ยวกับความกตัญญู เช่น การเขียนจดหมายขอบคุณหรือโครงการช่วยเหลือชุมชน พบว่านักเรียนมีอัตราการพัฒนาด้านความสัมพันธ์ในชั้นเรียนดีขึ้นถึงร้อยละ 40

โลกยุคปัจจุบันที่ความก้าวหน้าทางเทคโนโลยีและการเปลี่ยนแปลงทางวัฒนธรรมได้แทรกซึมเข้ามา ความสำคัญของความกตัญญูก็ยิ่งมีความจำเป็นมากขึ้น การขาดความกตัญญูไม่เพียงแต่ส่งผลกระทบต่อปัจเจกบุคคล แต่ยังสร้างผลกระทบในวงกว้างต่อสังคม ทั้งในรูปแบบของการขาดความเคารพต่อกัน การลดลงของคุณค่าครอบครัว และการแยกตัวจากชุมชน นอกจากนี้ ความกตัญญูยังเป็นปัจจัยสำคัญที่ช่วยสร้างความสัมพันธ์ที่ดีระหว่างบุคคล ซึ่งส่งผลต่อความสามัคคีและความเข้มแข็งของสังคมโดยรวม การปลูกฝังความกตัญญูตั้งแต่วัยเยาว์จึงเป็นภารกิจสำคัญที่ครูในฐานะผู้หล่อหลอมอนาคตของชาติต้องดำเนินการอย่างจริงจัง

ดังนั้น บทบาทของครูต้องไม่หยุดอยู่แค่การสอนวิชาความรู้เท่านั้น แต่ครูต้องเป็นผู้หล่อหลอมคุณธรรมจริยธรรมและปลูกฝังค่านิยมอันดีงามให้กับตัวนักเรียนทุกคน การสอนความกตัญญูนั้นเริ่มต้นที่ครูต้องเป็นแบบอย่างที่ดีให้กับนักเรียน ครูที่แสดงความเคารพและให้เกียรติผู้อื่นย่อมสร้างแรงบันดาลใจให้นักเรียนทำตาม การแสดงออกถึงความเมตตา ความเอื้อเฟื้อ และการรู้คุณผู้อื่นผ่านคำพูดหรือการกระทำเล็ก ๆ น้อย ๆ ในชีวิตประจำวันจะกลายเป็นภาพจำที่ส่งผลต่อพฤติกรรมของเด็ก

นอกจากการเป็นแบบอย่างที่ดี ครูยังสามารถสอดแทรกความกตัญญูเข้าไปในเนื้อหาวิชาได้ เช่น การเล่าเรื่องเกี่ยวกับบุคคลต้นแบบในประวัติศาสตร์ที่แสดงถึงความกตัญญู หรือการใช้วรรณกรรมและนิทานพื้นบ้านที่สะท้อนค่านิยมนี้ การสร้างกิจกรรมเสริม เช่น การเขียนจดหมายขอบคุณผู้ปกครองหรือการจัดกิจกรรมแสดงความเคารพครูในวันสำคัญ ก็เป็นอีกหนึ่งวิธีที่ช่วยให้นักเรียนได้เรียนรู้และฝึกฝนการปฏิบัติจริง ครูยังสามารถประยุกต์ใช้สื่อการเรียนการสอนที่ทันสมัย เช่น วิดีโอคลิป หรือเกมที่ออกแบบมาเพื่อส่งเสริมค่านิยมความกตัญญูในรูปแบบที่สนุกสนานและดึงดูดใจเด็กนักเรียน การเรียนการสอนในลักษณะนี้ไม่เพียงแต่ช่วยให้นักเรียนเข้าใจความหมายของความกตัญญูเท่านั้น แต่ยังช่วยสร้างความทรงจำที่ลึกซึ้งเกี่ยวกับคุณธรรมนี้อีกด้วย

การสอนความกตัญญูให้ได้ผลในระยะยาวจำเป็นต้องใช้วิธีการที่สร้างสรรค์และหลากหลาย เพื่อให้เข้าถึงนักเรียนในทุกมิติของชีวิต หนึ่งในวิธีที่ได้ผลดีคือการจัดกิจกรรมที่เชื่อมโยงกับครอบครัว เช่น การเชิญพ่อแม่หรือผู้ปกครองมาร่วมกิจกรรมที่โรงเรียน เพื่อให้นักเรียนมีโอกาสแสดงออกถึงความรักและเคารพต่อบุคคลสำคัญในชีวิต การใช้เรื่องเล่าหรือประสบการณ์ชีวิตจริงก็เป็นเครื่องมือที่ทรงพลัง
ครูสามารถเล่าเรื่องเกี่ยวกับผลลัพธ์ของการแสดงความกตัญญูหรือการขาดความกตัญญูในสถานการณ์ต่าง ๆ เพื่อกระตุ้นให้นักเรียนเข้าใจความสำคัญของคุณธรรมนี้ได้ลึกซึ้งยิ่งขึ้น การกระตุ้นให้นักเรียนมีส่วนร่วมในการทำกิจกรรมอาสาสมัครหรือบำเพ็ญประโยชน์ในชุมชน เช่น การดูแลผู้สูงอายุ หรือการช่วยเหลือเพื่อนร่วมชั้นในสิ่งเล็ก ๆ น้อย ๆ ยังช่วยให้นักเรียนได้ฝึกฝนความกตัญญูในชีวิตจริง อีกวิธีหนึ่งที่ได้ผลคือการจัดเวทีสนทนาในชั้นเรียน เปิดโอกาสให้นักเรียนได้แบ่งปันประสบการณ์เกี่ยวกับการแสดงความกตัญญูที่เคยทำหรือได้รับ การแลกเปลี่ยนความคิดเห็นในลักษณะนี้ไม่เพียงช่วยเสริมสร้างความเข้าใจเกี่ยวกับคุณธรรมนี้ แต่ยังช่วยให้นักเรียนเห็นมุมมองที่หลากหลายและสร้างแรงบันดาลใจในการปฏิบัติตาม

เพื่อให้การปลูกฝังความกตัญญูเกิดผลในวงกว้าง โรงเรียนจำเป็นต้องพัฒนาหลักสูตรที่บูรณาการความกตัญญูกับการเรียนการสอนในทุกระดับชั้น หลักสูตรดังกล่าวควรประกอบด้วยกิจกรรมที่เน้นการปฏิบัติจริง การสะท้อนความรู้สึก และการเสริมสร้างความสัมพันธ์ระหว่างนักเรียน ผู้ปกครอง และครู นอกจากนี้ ความร่วมมือระหว่างครู ผู้ปกครอง และชุมชนยังเป็นหัวใจสำคัญของการปลูกฝังความกตัญญู การจัดเวทีพูดคุยหรือกิจกรรมร่วมกัน เช่น วันครอบครัวหรือโครงการ "หนึ่งวันกับพ่อแม่" จะช่วยเสริมสร้างความเข้าใจและความสัมพันธ์ที่ดีในทุกฝ่าย การใช้เทคโนโลยี เช่น การสร้างแอปพลิเคชันเพื่อกระตุ้นการแสดงความกตัญญูในชีวิตประจำวัน ก็เป็นอีกหนึ่งแนวทางที่น่าสนใจ

ความกตัญญูเป็นคุณธรรมที่ต้องได้รับการสอนและสานต่ออย่างจริงจังผ่านบทบาทของครู ครอบครัว และชุมชน การปลูกฝังความกตัญญูไม่ใช่เพียงการสร้างคนดี แต่ยังเป็นการสร้างสังคมที่เต็มไปด้วยความเอื้อเฟื้อและความเคารพซึ่งกันและกัน ดังคำที่สมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ สมเด็จพระสังฆราชฯ องค์ปัจจุบันที่ตรัสว่า “ผู้มีความกตัญญูกตเวที ย่อมมีคุณธรรมพื้นฐานของความเป็นคนดี ถ้ามุ่งหมายจะประกอบคุณงานความดีให้ยิ่ง ๆ ขึ้นไป ก็ย่อมจักกระทำได้โดยง่าย” การส่งต่อคุณธรรมความกตัญญูนี้จึงเป็นสิ่งที่ครูทุกคนต้องช่วยกันทำเพื่ออนาคตของชาติไทยที่ดียิ่ง ๆ ขึ้นครับ