รัฐบาล กับ ‘ของขวัญ’ ปีใหม่

รศ.ดร.สุขุม เฉลยทรัพย์

ที่ปรึกษาอธิการบดี มหาวิทยาลัยสวนดุสิต

การที่รัฐบาลมอบของขวัญหรือสิ่งจูงใจทางการเงินแก่ประชาชนเป็นส่วนหนึ่งของกลยุทธ์กระตุ้นเศรษฐกิจโดยรวมที่มุ่งฟื้นฟูเศรษฐกิจ มาตรการเหล่านี้ได้รับการออกแบบมาเพื่อกระตุ้นการจับจ่ายใช้สอยของผู้บริโภค สนับสนุนการเติบโต และบรรเทาทุกข์ให้กับประชาชนโดยทันที โดยเฉพาะในช่วงเวลาที่เศรษฐกิจตกต่ำ

มาตรการกระตุ้นเศรษฐกิจมีหลากหลายอย่าง อาทิ การแจกเงินสดเป็นตัวอย่างที่โดดเด่น ซึ่งโครงการของรัฐบาลเพื่อไทย 1/2567 คือ แจกเงินสด 10,000 บาท ให้กับประชาชนที่มีสิทธิ์ โดยมุ่งหวังที่จะกระตุ้นการใช้จ่ายในท้องถิ่นและกระตุ้นกิจกรรมทางเศรษฐกิจผ่านการสนับสนุนทางการเงินโดยตรงแก่ประชาชน ซึ่งรัฐบาลมองว่าการโอนเงินนี้เป็น "ของขวัญปีใหม่" หวังที่จะกระตุ้นความมั่นใจและการใช้จ่ายของผู้บริโภคในช่วงวันหยุด

นอกเหนือจากการจ่ายเงินสดโดยตรงแล้ว รัฐบาลนิยมใช้แรงจูงใจหรือมาตรการทางภาษีและการบรรเทาหนี้ โดยมุ่งหวังที่จะให้ความช่วยเหลือทางการเงินแก่บุคคลทั่วไปในขณะเดียวกันก็ส่งเสริมสภาพแวดล้อมที่เอื้อต่อการเติบโตทางเศรษฐกิจ นอกจากนี้ รัฐบาลอาจเน้นการลงทุนของภาครัฐเพื่อกระตุ้นเศรษฐกิจ รวมถึงการเร่งรัดการเบิกจ่ายงบประมาณสำหรับโครงการโครงสร้างพื้นฐานและการสนับสนุนวิสาหกิจขนาดกลางและขนาดย่อม (SMEs) ผ่านเงินกู้ดอกเบี้ยต่ำและขยายโอกาสทางการค้า การลงทุนของรัฐบาลมีจุดมุ่งหมายเพื่อสร้างงานและเพิ่มกิจกรรมทางเศรษฐกิจโดยรวม

เมื่อพิจารณาถึงประสิทธิภาพจากมาตรการกระตุ้นเศรษฐกิจของรัฐบาลข้างต้นผ่านมุมมองของเศรษฐศาสตร์พฤติกรรม หรือ Behavioral economics ศาสตร์ใหม่ที่สนใจศึกษาองค์ประกอบต่าง ๆ ทั้งด้านจิตวิทยา สังคม ประชาชน และอารมณ์ ที่ส่งผลต่อการตัดสินใจทางเศรษฐกิจในระดับบุคคลและสถาบัน พบว่าการกำหนดกรอบความช่วยเหลือทางการเงินของรัฐบาลเป็นของขวัญหรือสิ่งจูงใจนั้น ทำให้รัฐบาลสามารถใช้ประโยชน์จากแนวโน้มการใช้จ่ายของประชาชน เนื่องจากการแจกเงินเป็นเรื่องง่ายและคุ้มค่าทางอารมณ์สามารถช่วยเพิ่มการมีส่วนร่วมของประชาชนได้ด้วย และยิ่งรัฐบาลใช้แนวทาง ‘โอนเงินสดทันที’ ก็จะยิ่งกระตุ้นให้เกิดการตอบสนองทางอารมณ์ในเชิงบวกที่ช่วยส่งเสริมการใช้จ่ายเพิ่มเติมและการมีส่วนร่วมกับเศรษฐกิจยิ่งขึ้น

รัฐบาลหลายประเทศต่างเคยใช้มาตรการกระตุ้นเศรษฐกิจทั้งการแจกเงิน มาตรการทางภาษี บรรเทาหนี้ และการลงทุนเพื่อบรรเทาภาวะเศรษฐกิจตกต่ำและสนับสนุนการฟื้นตัว เช่น สหรัฐอเมริกาเคยออกพระราชบัญญัติ CARES (2020) ช่วงการแพร่ระบาดของโรคโควิด-19 เป็นแพ็กเกจมูลค่า 2.2 ล้านล้านดอลลาร์ เพื่อให้เงินช่วยเหลือโดยตรงแก่บุคคล เพิ่มสวัสดิการว่างงาน และเงินกู้สำหรับธุรกิจขนาดเล็กผ่านโครงการ Paycheck Protection Program (PPP)

เกาหลีใต้เคยออก Green New Deal (2008-2009) ซึ่งเกาหลีใต้ได้ลงทุนประมาณ 36,000 ล้านดอลลาร์ในมาตรการกระตุ้นเศรษฐกิจที่เน้นที่เทคโนโลยีสีเขียวและพลังงานหมุนเวียน มาตรการนี้ไม่เพียงแต่มีจุดมุ่งหมายเพื่อกระตุ้นเศรษฐกิจหลังวิกฤตการณ์ทางการเงินโลกเท่านั้น แต่ยังมุ่งสร้างงานที่ยั่งยืนในภาคส่วนพลังงานสะอาดอีกด้วย ข้อตกลงสีเขียวใหม่ช่วยทำให้เศรษฐกิจและตลาดการเงินเกาหลีใต้มีความมั่นคงในช่วงครึ่งแรกของปี 2552 ดัชนีตลาดหุ้นเกาหลี (KOSPI) เพิ่มขึ้นประมาณร้อยละ 42.50 ระหว่างเดือนธันวาคม 2551 ถึงเดือนมกราคม 2553

อัฟกานิสถานเคยใช้มาตรการช่วยเหลือทางสังคม โดยรัฐบาลอัฟกานิสถานได้ให้ความช่วยเหลือทางการเงินและอาหารแก่ครัวเรือนที่มีรายได้น้อย ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของการตอบสนองต่อความท้าทายทางเศรษฐกิจที่เกิดจาก COVID-19 ซึ่งรวมถึงการยกเว้นค่าสาธารณูปโภคให้กับหลายครอบครัว ซึ่งทำให้ประชาชนกว่า 1.5 ล้านคนได้รับประโยชน์

ในทางกลับกันก็พบว่าคนไทยชื่นชอบและขานรับต่อนโยบาย “ลด แลก แจก แถม” ของรัฐบาลไม่น้อย ดังเช่นผลโพลล่าสุดของ “สวนดุสิตโพล” มหาวิทยาลัยสวนดุสิต ที่สำรวจความคิดเห็นประชาชนทั่วประเทศ เรื่อง “คนไทยกับของขวัญปีใหม่จากรัฐบาล” จากจำนวนกลุ่มตัวอย่าง 1,246 คน ซึ่งสำรวจผ่านออนไลน์และภาคสนาม ช่วงวันที่ 3-6 ธันวาคม ที่ผ่านมา พบว่า ประชาชนอยากได้ของขวัญจากรัฐบาล อันดับ 1 คือ มาตรการแจกเงินกระตุ้นเศรษฐกิจและการท่องเที่ยวช่วงปีใหม่ ร้อยละ 59.95 อันดับ 2 สนับสนุนค่าน้ำ ค่าไฟ
ค่าพลังงานต่าง ๆ ร้อยละ 58.03 และอันดับ 3 การลดค่าครองชีพช่วยประชาชนช่วงปีใหม่ ร้อยละ 53.17

มาตรการกระตุ้นเศรษฐกิจของรัฐบาลที่ให้ความช่วยเหลือทางการเงินทันที ส่งเสริมการใช้จ่ายของผู้บริโภค และลงทุนในโครงสร้างพื้นฐานและโครงการที่ยั่งยืน ถือว่าเป็นแนวทางเชิงกลยุทธ์ที่ “โดนใจ” ประชาชนส่วนใหญ่ แต่รัฐบาลก็ต้องเตรียมการและเตรียมพร้อมสำหรับผลกระทบเชิงลบที่อาจเกิดขึ้นตามมาเช่นกัน ไม่ว่าจะเป็นเรื่องภาวะเงินเฟ้อที่เพิ่มขึ้น ความเสี่ยงต่อการบริหารงบประมาณในอนาคต การลดลงของผลผลิตและแรงจูงใจในการทำงาน ปัญหาหนี้สินในระยะยาว การเข้าไม่ถึงกลุ่มที่ต้องการความช่วยเหลือที่แท้จริง เป็นต้น

ของขวัญปีใหม่จากรัฐบาลอาจเป็น "ตัวเร่ง" ที่จำเป็นต่อการฟื้นฟูเศรษฐกิจในปัจจุบัน แต่อย่างไรก็ตาม การกำหนดนโยบายควรคำนึงถึงผลกระทบระยะยาว เพื่อให้มั่นใจว่ามาตรการในวันนี้จะไม่เพียงสร้างความสุขในระยะสั้น แต่ยังเป็นรากฐานที่มั่นคงต่อเศรษฐกิจในอนาคต...