รศ.ดร.สุขุม เฉลยทรัพย์
ที่ปรึกษาอธิการบดีมหาวิทยาลัยสวนดุสิต
มหาวิทยาลัยเป็นสถาบันที่ประกอบไปด้วยสังกัดต่าง ๆ ได้แก่ คณะ วิทยาลัย โรงเรียน สถาบันเฉพาะทาง และแผนกต่าง ๆ มหาวิทยาลัยทั่วไปจะจัดการเรียนการสอนระดับปริญญาตรี และ/หรือปริญญาโท และปริญญาเอกที่หลากหลายในสาขาวิชาต่าง ๆ ทั้งนี้ “มหาวิทยาลัย” จะมีโครงสร้างการบริหารที่ซับซ้อนกว่า “สถาบัน” ขณะที่คำว่า “สถาบัน” (Institute/Institution) ในที่นี้จะหมายถึงหน่วยงานที่ตั้งขึ้นภายในมหาวิทยาลัยและสังกัดมหาวิทยาลัย ซึ่งทำหน้าที่เป็นสถาบันเฉพาะทางสำหรับการศึกษาหรือการวิจัยในสาขาวิชาเฉพาะทาง โดยสถาบันจะทำหน้าที่ได้อย่างอิสระ แต่ดำเนินการภายใต้การกำกับดูแลของมหาวิทยาลัย
เมื่อพิจารณาตามความหมายของ “สถาบัน” ข้างต้น มหาวิทยาลัยสามารถจัดตั้ง “สถาบัน” ที่ใช้ ‘นาม’ หรือชื่อของบุคคลที่สร้างคุณูปการสำคัญให้กับมหาวิทยาลัยเป็นส่วนประกอบหรือใช้ชื่อบุคคลนั้น ๆ โดยตรง ซึ่งสถาบันจะอยู่ภายใต้สังกัดมหาวิทยาลัย สำหรับเหตุผลสำคัญของการใช้ชื่อบุคคลมาตั้งสถาบัน นอกจากเพื่อให้เกียรติ เชิดชูชีวิต ผลงาน และมรดกทางความคิดของบุคคลนั้น ๆ แล้ว ยังเป็นการชูจุดแข็งหรือความเชี่ยวชาญเฉพาะของมหาวิทยาลัยซึ่งเป็นการต่อยอดพันธกิจของมหาวิทยาลัยให้เป็นที่ยอมรับและรู้จักให้กว้างขวางมากขึ้น ยิ่งกว่านั้นยังเป็นการสร้างแรงบันดาลใจด้านต่าง ๆ ให้กับคนรุ่นปัจจุบันและรุ่นหลัง เช่น ความเป็นผู้นำ ความคิดสร้างสรรค์ ความเป็นเลิศทางวิชาการ การเคลื่อนไหวทางสังคม การมีส่วนร่วมกับสาธารณชนเพื่อเปลี่ยนแปลงโลกหรือสังคม ฯลฯ
ตัวอย่างการจัดตั้งสถาบันภายใต้เเนวคิดดังกล่าวในประเทศไทย เช่น สถาบันปรีดี พนมยงค์ สังกัดมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อดำเนินกิจการในรูปองค์กรไม่แสวงหาผลกำไร เผยแพร่แนวคิด อุดมการณ์เพื่อชาติและราษฎรไทยตามปณิธานของนายปรีดี พนมยงค์ สนับสนุนการศึกษา ค้นคว้าวิจัย เพื่อการพัฒนาทางเศรษฐกิจ การเมือง สังคมและวัฒนธรรม ตามแนวทางประชาธิปไตยสมบูรณ์ จัดกิจกรรมเพื่อสาธารณประโยชน์ เช่น สัมมนา ปาฐกถา เสวนา มอบทุนการศึกษา ฯลฯ ให้บริการห้องสมุด พิพิธภัณฑ์ และพื้นที่ทำงาน เพื่อเป็นแหล่งเรียนรู้และสร้างสรรค์ผลงาน และสนับสนุน ส่งเสริม กิจกรรมทางด้านศิลปวัฒนธรรม ดนตรี การละคร และการพัฒนาคุณภาพชีวิต
สำหรับตัวอย่างการจัดตั้ง “สถาบัน” ที่ใช้ ‘นาม’ หรือชื่อของบุคคลสำคัญเป็นส่วนประกอบหรือใช้ชื่อบุคคลนั้น ๆ โดยตรงในสหรัฐอเมริกาและสหราชอาณาจักร สังกัดมหาวิทยาลัยดังระดับโลก เช่น
สถาบันวิจัยและการศึกษามาร์ติน ลูเธอร์ คิง จูเนียร์ สังกัดมหาวิทยาลัยสแตนฟอร์ด (Martin Luther King Jr. Research and Education Institute, Stanford University) ที่เน้นพันธกิจ 4 ด้าน ได้แก่ 1) การจัดทำเอกสาร The Papers of Martin Luther King, Jr. การผลิตหนังสือให้กับกลุ่มผู้อ่านทั่วไปและนักวิชาการ 2) การริเริ่มหลักสูตรด้านการศึกษา “Liberation Curriculum” เพื่อจัดทำสื่อการสอนและแผนการสอน ตลอดจนจัดการประชุมเชิงปฏิบัติเพื่อการพัฒนาครู 3) โครงการสำหรับนักวิชาการหรือนักเขียนรับเชิญ ที่เปิดโอกาสให้ผู้เชี่ยวชาญที่ได้รับเชิญเข้ามาใช้ทรัพยากรการวิจัยของสถาบัน และการส่งเสริมความเข้าใจให้กับสาธารณชนเกี่ยวกับความสำคัญทางประวัติศาสตร์ของมาร์ติน ลูเธอร์ คิง จูเนียร์ 4) การจัดการประชุมและสัมมนา รวมถึงกิจกรรมสาธารณะอื่น ๆ ที่มุ่งเสริมสร้างความเข้าใจเกี่ยวกับชีวิต อุดมการณ์ และมรดกทางความคิดของมาร์ติน ลูเธอร์ คิง จูเนียร์ (https://kinginstitute.stanford.edu/institute/king-institute)
สถาบันวิลเลียม เชกสเปียร์ สังกัดมหาวิทยาลัยเบอร์มิงแฮม (William Shakespeare Institute, University of Birmingham) เป็นศูนย์กลางสำหรับนักวิชาการ นักเขียน ผู้กำกับ และศิลปินรุ่นใหม่ พร้อมทั้งส่งเสริมการศึกษาและการสร้างสรรค์ผลงานในจิตวิญญาณของเชคสเปียร์ เพื่อสร้างอิทธิพลต่อวัฒนธรรมโลกในปัจจุบันและอนาคต พันธกิจสำคัญของสถาบันมุ่งการสร้างความเข้าใจและเผยแพร่มรดกของเชคสเปียร์ผ่านการเรียนการสอนและการวิจัยที่เป็นนวัตกรรม เปิดหลักสูตรปริญญาโทแบบออนไซต์และออนไลน์เพื่อให้นักศึกษาได้ศึกษาเชคสเปียร์จากมุมมองที่หลากหลาย เช่น วรรณคดียุคฟื้นฟูศิลปวิทยา เชคสเปียร์กับศาสนา วัฒนธรรมเอเชีย หรือมิติทางการแพทย์
นอกจากนี้ สถาบันวิลเลียม เชกสเปียร์ ยังทำงานร่วมกับคณะละครหลวง (Royal Shakespeare Company - RSC) เพื่อผสมผสานความคิดสร้างสรรค์และวิชาการ มอบประสบการณ์เรียนรู้ด้านการกำกับ การเขียนบทละคร การออกแบบแสง และการออกแบบฉากด้วยการบูรณาการองค์ประกอบใหม่ ๆ เข้ากับการเรียนการสอน ตลอดจนการทำงานร่วมกับมหาวิทยาลัยต่างประเทศชั้นนำ เช่น มหาวิทยาลัย
วาเซดะในญี่ปุ่น และมหาวิทยาลัยหนานจิงในจีน รวมถึงองค์กรในยุโรปและอเมริกาเหนือเพื่อเชื่อมโยงเครือข่ายการศึกษาวิจัยระดับโลกเกี่ยวกับเชคสเปียร์ (https://www.birmingham.ac.uk/schools/edacs/departments/shakespeare/about)
ความสัมพันธ์ระหว่างมหาวิทยาลัยและสถาบันที่จัดตั้งนั้น กำหนดจากลำดับชั้นโครงสร้าง บทบาทการทำงานในด้านการศึกษาและการวิจัย และขอบเขตของข้อเสนอทางวิชาการ มหาวิทยาลัยทำหน้าที่เป็นหน่วยงานการศึกษาที่ประกอบด้วยส่วนงานที่หลากหลาย รวมถึงสถาบันเฉพาะทางที่ตั้งขึ้น ซึ่งสถาบันมุ่งเน้นไปที่การศึกษาเฉพาะทางและความคิดริเริ่มด้านการวิจัย ความสัมพันธ์เช่นนี้ช่วยสนับสนุนทั้งความลึกและความกว้างของการศึกษาระดับสูง ทำให้ “สถาบัน” เป็นอีกหนึ่งมิติของมหาวิทยาลัยที่ตอบโจทย์ความต้องการทางวิชาการและวิชาชีพที่หลากหลายให้กับบุคคลและประเทศได้ทันสถานการณ์...ท่านผู้อ่านเห็นเป็นประการใดสะท้อนให้ฟังด้วยครับ...