เสรี พงศ์พิศ
www.phongphit.com
คนว่างงาน คนตกงาน ปัญหาที่น่าเป็นห่วง ดูมีแต่จะหนักหนาสาหัสขึ้นเรื่อยๆเพราะโลกเปลี่ยนไปเร็วมาก ถ้าสังคมไทยเดินไปอย่างเชื่องช้า ตามไม่ทัน ปัญหาการศึกษาที่ไม่สอดคล้องกับความต้องการของสังคมยุคใหม่ ผลิตคนออกไปก็เตะฝุ่นมากขึ้นเรื่อยๆ ทั้งๆ ที่มีมีงานมากมายที่ต้องการแรงงานฝีมือ
การเปลี่ยนฐานการผลิตอุตสาหกรรมจากไทยไปประเทศอื่น โดยเฉพาะในอาเซียนเกิดมาหลายปีแล้ว ที่สำคัญอย่างคอมพิวเตอร์ ไอที รถยนต์ ซึ่งต้องปรับตัวหันไปใช้เทคโนโลยี"สมองกล" (AI - artificial intelligence) มากยิ่งขึ้น อยู่เมืองไทยนอกจากไม่มีแรงงานฝีมือแล้ว แรงงานธรรมดายังค่าแรงแพงอีก
โลกวันนี้เป็น "smart world" ไปแล้ว เป็นโลกดิจิตอล ขับเคลื่อนด้วยไอที เป็นโลกของอินเตอร์เน็ต (internet of things) อุตสาหกรรมไอทีเปลี่ยนไปนานแล้ว คอมพิวเตอร์โทรศัพท์ มีฐานผลิตอยู่ที่เวียดนาม พวกฮาร์ดแวร์ฮาร์ดดิสก์ที่มีฐานผลิตในไทยกลายเป็นเรื่องโบราณไปแล้ว
เมื่อรถยนต์ในอีกไม่กี่ปีข้างหน้าจะใช้ไฟฟ้ากันทุกยี่ห้อและเข้าสู่ตลาดใหญ่ อุตสาหกรรมรถยนต์แบบเดิมก็กลายเป็นของล้าสมัย โรงงานเล็กๆ เครือข่ายที่ผลิตชิ้นส่วนรถยนต์เท่าไรที่จะล้มหายตายจาก คนงานเท่าไรจะต้องตกงาน
ตามข่าวเราก็มีแผนการรับอุตสาหกรรมยานยนต์ยุคใหม่ แต่มีข่าวโตโยต้ากำลังลงมือสร้างโรงงานรถยนต์ที่มาเลเซีย คงเป็นรถไฟฟ้าที่ต้องการเพียง 18 ชิ้นส่วนในการขับเคลื่อน ขณะที่รถยนต์ใช้น้ำมันในปัจจุบันใช้ถึง 2,000 ชิ้น โรงงานเล็กๆ ที่ผลิตชิ้นส่วนแบบเดิมก็อยู่ไม่ได้
อุตสาหกรรมใหญ่ในโลกวันนี้เปลี่ยนมาผลิตที่ตอบสนองสังคมแห่งอนาคต อย่างโรงงานแบตเตอรี่ที่เกิดขึ้นมากมาย ทั้งในสหรัฐอเมริกา ยุโรป และจีน เพราะโลกแห่งอนาคตจะเลิกใช้น้ำมัน ถ่านหิน จะใช้พลังงานไม่รู้หมด (renewable energy) จึงต้องใช้แบตเตอรี่ ที่ก้าวหน้าไปรวดเร็วและราคาถูกลง เป็นอะไรที่ต้องใช้ในรถยนต์ ในบ้านอาคารสถานที่ทุกแห่ง อุปกรณ์ทุกอย่างที่ใช้ไฟฟ้า
"ส่องซอดสังคมไทย" ชื่อบทความนี้มาจากศัพท์ที่นายเล็ก กุดวงศ์แก้ว อดีตผู้นำเครื่อข่ายอินแปงเป็นผู้บัญญัติไว้ในวงการสัมมนา เขาบอกว่า ฟังนักวิชาการพูดเรื่องวิชั่นบ้าง วิสัยทัศน์บ้างไม่ค่อยเข้าใจ และเมื่อเริ่มเข้าใจก็เลยหาคำที่จะไปบอกชาวบ้านก็เลยคิดคำว่า "สองซอด" ภาษาอีสานแปลว่า "มองทะลุ"
วิสัยทัศน์มาจาก vision หรือภาพนิมิต ภาพในฝันที่เราวาดไว้และอยากเห็นเป็นจริง จึงเสนอวิธีการว่าจะทำให้ภาพฝันเป็นจริงได้อย่างไรด้วย ผู้นำที่ดีจะมองเห็นเป้าหมายและใช้เครื่องมือหรือวิธีการที่ดี มีประสิทธิภาพ เพื่อให้บรรลุเป้าหมายหรือภาพฝันนั้น
แต่เพื่อมองภาพนั้นให้ได้ต้อง "มองให้ทะลุ" ผ่านกำแพงอวิชชา ความไม่รู้ อคติต้องมีเครื่องมือในการมองทะลุ คือ การเข้าถึงข้อมูลข่าวสารความรู้ การเปิดใจรับการเปลี่ยนแปลง
การตามโลกไม่ทันมีตัวอย่างมากมายให้เห็นในหลายปีที่ผ่านมา การล้มละลายของโกดักและบริษัทเก่าแก่ที่ไม่ยอมปรับตัว และไม่เชื่อว่าสังคมจะเปลี่ยนไปเร็วขนาดนั้นหรืออีกสุดโต่งหนึ่งก็พวกที่เฮไปตามกระแสโดยไม่รอบคอบ อย่างกรณีการล้มของพวกบริษัทดอทคอมเมื่อ 10 กว่าปีก่อน
ในกรณีประเทศไทย อยู่ที่การมองทะลุทั้ง 2 ด้าน ด้านหนึ่งคือโลกที่เปลี่ยนไปอย่างรวดเร็วและสิ่งที่โลกต้องการ อีกด้านหนึ่ง คือ ศักยภาพของไทยเราเองว่าจะทำอะไรได้ดีที่สุด
รัฐบาลได้ทำแผนยุทธศาสตร์ 20 ปี ซึ่งเป็นแนวทางพัฒนาประเทศทั้งองคาพยพประเด็นอยู่ที่ว่า เราจะสร้างเครื่องมือไปสู่เป้าหมายนั้นได้อย่างไร เรามี "เป้าประสงค์"เดียวกัน มีความเข้าใจใน "วิถี" และ "วิธี" การต่างๆ ร่วมกันหรือไม่
ที่สำคัญ เราเข้าใจร่วมกันหรือไม่ว่า "ชะตากรรมของประเทศขึ้นอยู่ที่การศึกษาของประชาชน" เรามีแผน มียุทธวิธีเพื่อการนี้อย่างไร เพื่อให้ปฏิรูปการศึกษา การวิจัยและพัฒนาควบคู่ไปกับการพัฒนเศรษฐกิจสังคม
ความพยายามปฏิรูป "อาชีวศึกษา" เป็นเรื่องน่าชื่นชม แต่ส่วนใหญ่ดูจะเน้นไปที่ภาคอุตสาหกรรม ภาคบริการ โดยให้ความสำคัญกับภาคเกษตรกรรม ภาคชุมชนน้อยจึงเกิดคำถามเรื่อง "วิสัยทัศน์" ขึ้นมาอีกว่า เรามองภาพสังคมไทยในอนาคตอย่างไรจึงให้ความสำคัญกับเรื่องดังกล่าวเพียงเท่านี้
เรามองเห็นศักยภาพของสังคมไทยอย่างไรในกระแสการเปลี่ยนแปลงโลกวันนี้ที่มีวาระสำคัญที่สุดอยู่สองเรื่อง คือ อาหารกับพลังงาน เราแข่งเรื่องเทคโนโลยีด้านอุตสาหกรรมหนักกับคนอื่นไม่ได้ ทำได้แต่เพียงเป็น "ลูกจ้าง" ผลิตรถยนต์และอื่นๆ ให้เขา แต่เราทำเองไม่ได้
สิ่งที่เราทำเองได้มีอีกมากมายนัก อาหารกับพลังงาน คือ สองปัจจัยที่เราทำได้ดีการพัฒนาด้านการเกษตร และพลังงานทางเลือกจะทำให้สังคมไทยพึ่งพาตนเองได้มากยิ่งขึ้น ไม่พึ่งแต่การส่งออกอย่างทุกวันนี้ อย่างน้อยเรามีอาหาร มีพลังงานที่ผลิตเอง มีฐานเศรษฐกิจใหญ่ในประเทศเอง แล้วยังส่งออกได้อีก
การพัฒนาการเกษตรขนาดใหญ่ เกษตรรายย่อย สร้างเศรษฐกิจท้องถิ่นที่พึ่งตนเองจึงน่าจะเป็นวาระสำคัญที่สุดควบคู่ไปกับการปฏิรูปการศึกษา การพัฒนาการวิจัยในสองประเด็นสำคัญนี้