ดร.สุพิศ ปราณีตพลกรัง
ในยุคปัจจุบันเป็นยุคของความเจริญก้าวหน้าทางเทคโนโลยี ในขณะที่สังคมก็มีความสลับซับซ้อน มีการเชื่อมโยงกันในทุกภูมิภาคของโลก การก่ออาชญากรรมก็มีการใช้เทคนิควิธีการที่สลับซับซ้อนมากยิ่งขึ้น ไม่ว่าจะเป็นอาชญากรรมพื้นฐาน เช่น การปล้น ฆ่า ข่มขืนกระทำชำเรา ตลอดจนอาชญากรรมพิเศษ ซึ่งมีลักษณะเฉพาะต่าง ๆ หรือองค์กรอาชญากรรม ซึ่งเป็นปัญหาติดตามมาในการพิสูจน์ทางพยานหลักฐานว่า มีการกระทำผิดเกิดขึ้นจริง และจำเลยเป็นผู้กระทำผิด ซึ่งจะกระทำได้ยากขึ้น โอกาสที่จำเลยจะหลุดรอดจากการเป็นผู้กระทำผิดก็มีมากขึ้น รูปแบบของพยานหลักฐานที่จะใช้ในการพิสูจน์การกระทำผิดจึงต้องเปลี่ยนแปลงไป ไม่อาจพึ่งพิงจากพยานบุคคลได้เป็นหลักเหมือนแต่ก่อน พยานหลักฐานที่เกี่ยวข้องกับเทคโนโลยี พยานหลักฐานทางนิติวิทยาศาสตร์ นิติเวชศาสตร์ จึงเริ่มเข้ามามีบทบาทมากขึ้น เรื่องของนิติวิทยาศาสตร์นั้น น่าจะกล่าวได้ว่า เป็นเรื่องที่มารองรับหรือสอดคล้องกับหลักที่ว่า อาชญากรรมย่อมทิ้งร่องรอย เป็นการพิสูจน์ความจริงของคำกล่าวดังกล่าว
ดังนั้นพยานหลักฐานประเภทวัตถุพยานที่เก็บรวบรวมได้จากที่เกิดเหตุจึงเป็นพยานหลักฐานสำคัญที่งานทางด้านนิติวิทยาศาสตร์จะช่วยไขปริศนาของเรื่องราวที่เกิดขึ้น โดยเฉพาะเกี่ยวกับตัวของผู้กระทำผิด ดังกรณีของคนร้ายชิงทองที่จังหวัดลพบุรี ก็เริ่มต้นที่คราบเหงื่อและร่องรอยรองเท้าของคนร้ายที่ทิ้งไว้ นำสู่การหาเบาะแส ร่องรอยอื่น ๆ และเจ้าพนักงานตำรวจใช้เวลาประมาณ 13 วันก็ทำให้สามารถจับคนร้ายได้
นิติวิทยาศาสตร์นั้น เกี่ยวข้องกับพยานวัตถุเป็นส่วนใหญ่ ซึ่งพยานวัตถุนั้น มีจุดเด่นคือ ความเที่ยงตรงในตัว เป็นอย่างไร มีลักษณะอย่างไร มีผลอย่างไรก็เป็นไปตามที่ปรากฏ ยากที่จะบิดเบือนเปลี่ยนผันเป็นอื่นได้ หากไม่เกิดจากการกระทำของคน ต่างกับพยานบุคคลที่อาจมีข้อจำกัดในการจดจำ การถ่ายทอดเรื่องราว ตลอดจนอาจมีเงื่อนไขปัจจัยอื่น ๆ ที่มาสอดแทรกทำให้ความจริงที่จะได้จากต้องเบี่ยงเบนหรือไม่น่าเชื่อถือไปได้
ดังนั้น พยานหลักฐานที่ต้องใช้วิธีการทางนิติวิทยาศาสตร์เข้ามาเกี่ยวข้องจึงต้องเริ่มต้นให้ความสำคัญตั้งแต่แรกเริ่ม คือ การรวบรวมพยานหลักฐาน การเก็บตัวอย่างพยานวัตถุ ซึ่งก็เป็นเรื่องละเอียดอ่อนตามลักษณะของพยานหลักฐานนั้น ๆ ประกอบกับหลังจากเกิดเหตุแล้ว อาจมีบุคคลฝ่ายต่าง ๆ เข้าไปเกี่ยวข้องกับที่เกิดเหตุ ทั้งเจ้าพนักงานที่เกี่ยวข้อง กลุ่มอาสาต่าง ๆ ตลอดจนประชาชนทั่วไปที่เข้ามามุงดู ทำให้พยานหลักฐานสูญหายหรือเกิดการทำลายพยานหลักฐานโดยไม่รู้ตัวหรือรู้เท่าไม่ถึงการณ์ ไม่เหลืออะไรให้หน่วยวิทยาการ หน่วยพิสูจน์พยานหลักฐานได้เก็บรวบรวม หรือเก็บได้เพียงเล็กน้อย
นอกจากนี้แล้ว อาจกล่าวได้ว่า งานด้านนิติวิทยาศาสตร์ของไทยเรายังมีข้อจำกัดหลายประการ ประการสำคัญที่สุดคือ บุคลาการผู้มีความรู้เชี่ยวชาญนั้นอาจจะมีจำนวนน้อย ไม่อาจรองรับกับงานหรือภารกิจที่มีมากมายและทวีความสำคัญมากยิ่งขึ้นดังในปัจจุบัน ในด้านการจัดการเรียน การสอนในสถาบันการศึกษายังไม่เป็นที่แพร่หลายเกี่ยวกับเรื่องนี้ การประสานทำความเข้าใจกับฝ่ายต่าง ๆ ยังไม่สอดคล้องต้องกัน ตลอดจนวิทยาการหรือความเจริญก้าวหน้าเกี่ยวกับนิติวิทยาศาสตร์มีความเปลี่ยนแปลงและพัฒนาอย่างต่อเนื่องและรวดเร็ว จำเป็นที่ฝ่ายที่เกี่ยวข้องต้องมีการปรับตัวอยู่ตลอดเวลา
ปัญหาว่า เราจะทำอย่างไรกับปัญหาต่าง ๆ ดังกล่าว ซึ่งก็มีความเห็นว่า หากยอมรับว่านิติวิทยาศาสตร์มีบทบาท มีประโยชน์หรือมีความสำคัญมากในปัจจุบันแล้ว ฝ่ายต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้องก็ต้องตระหนัก หรือให้ความสำคัญที่จะต้องประสานความร่วมมือกันผลักดันให้งานด้านนิติวิทยาศาสตร์ให้เคลื่อนไปในทิศทางที่ถูกต้อง เหมาะสม ไม่ว่าจะเป็นในแง่ของการจัดการศึกษา การเสริมสร้างและพัฒนาบุคลากรให้มีโอกาสเพิ่มพูนความรู้ทันกับวิทยาการความก้าวหน้าที่เปลี่ยนแปลงไป การให้ความรู้กับฝ่ายต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้องในลักษณะของการมีคู่มือปฏิบัติที่สอดคล้องต้องกัน เป็นไปในแนวเดียวกัน และที่สำคัญที่สุดก็คือ การให้ความรู้ที่ถูกต้องแก่ประชาชนในลักษณะที่เข้าใจง่าย ปฏิบัติได้ง่าย
โดยเฉพาะกรณีการรักษาสภาพสถานที่เกิดเหตุ และพยานหลักฐานต่าง ๆ หรือส่วนใดที่สามารถเก็บรวบรวมได้นั้น จะต้องทำอย่างไร ด้วยวิธีการอย่างไร ซึ่งอาจจะลือกใช้วิธีการต่าง ๆ หลายรูปแบบที่สามารถทำให้สื่อถึงส่วนรวม ประชาชนสามารถเข้าใจและให้ความร่วมมือได้อย่างถูกต้องและเต็มตามศักยภาพที่มี ดังเราจะเห็นได้จากตัวอย่างของต่างประเทศที่แม้เจริญและมีความพร้อมต่าง ๆ แล้ว ก็ยังต้องมีการเผยแพร่ความรู้เกี่ยวกับด้านนี้ในลักษณะของสื่อภาพยนตร์เกี่ยวกับงานการเก็บรวบรวมพยานหลักฐาน ร่องรอยในที่เกิดเหตุ เพื่อสืบหาตัวคนร้ายได้ประสบผลสำเร็จ งานนิติวิทยาศาสตร์เป็นงานปิดทองหลังพระ แต่ก็มีส่วนสำคัญยิ่งที่ทำให้พระพุทธรูปมีความงดงามตามความต้องการของทุกฝ่าย ภาครัฐจึงควรให้ความสนใจในการแก้ปัญหาและพัฒนางานด้านนิติวิทยาศาสตร์ให้เป็นไปในทุกมิติ